پس از سیل امسال که بسیاری نقاط خوزستان را درگیر کرد و مردم از خانه و کاشانه خود آواره شدند، بحث‌های مختلفی در خصوص دلیل سیلاب و تأثیر لایروبی رودخانه‌ها بر سیل در میان کارشناسان و مسؤولان مطرح شد.

یکی از دلایلی که مسؤولان امر لایروبی را بی‌نتیجه می‌دانند و در راستای توجیه موافقان لایروبی قدم برمی‌دارند، هزینه بالای لایروبی و نبود اعتبارات لازم برای این کار است که در این میان بازپخش سریال سیل از کانال کارون خوزستان اهمیت بسیاری دارد.

اگرچه اهمیت بحث و بررسی تأثیر لایروبی رودخانه‌ها بر سیلاب خوزستان بر کسی پوشیده نیست اما در شرایطی که به روزهای بارندگی در خوزستان رسیدیم مشاهده اقدامات پیشگیرانه در اولویت قرار دارد.

لزوم برنامه‌ریزی دقیق مسؤولان

 نماینده ولی‌فقیه در خوزستان با اشاره به وقوع احتمالی سیل در خوزستان، اظهار کرد: مشاهده این حجم از سیل در سال گذشته همزمان با تشنگی متمادی زمین‌های کشاورزی بود و بارندگی در این حد نداشتیم اما در سال جاری زمین‌ها تقریباً اشباع شده‌اند و هنگامی که آب از بالادست بیاید قطعاً مانند سال گذشته نخواهد بود.

وی افزود: مسؤولان کشور و به‌ویژه مسؤولان محلی برنامه‌ریزی دقیق انجام دهند که اگر احیاناً مطابق پیش‌بینی‌ها با سیل دیگری مواجه شدیم به خوبی مدیریت شود چرا که سیلی که سرازیر می‌شود عمدتاً از مناطق بالادست است و در خود خوزستان کمتر ایجاد می‌شود.

عدم لایروبی رودخانه‌ها دلیل طغیان رودخانه

سید راضی نوری، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی در تشریح یکی از دلایل سیلاب اخیر اظهار کرد: حجم بسیار بالای رسوبات در بستر رودخانه‌ها و عدم لایروبی به هنگام، یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار در وقوع سیلاب‌های اخیر بوده است.

وی ضمن اشاره به اینکه موضوع لایروبی رودخانه‌ها بارها مطرح شده و هیچ اقدام عملی صورت نگرفته، عنوان کرد: عدم لایروبی باعث شده ظرفیت رودخانه‌ها برای پذیرش آب در اثر رسوب شن و ماسه کاهش پیدا کند و رودخانه با ورود کمترین حجم آب از مسیر خود خارج شده و باعث طغیان و سیلاب شود.

وی افزود: اگر تأخیر در عملیات لایروبی به دلیل مشکلات اعتباری است می‌توانیم با هماهنگی سازمان محیط‌زیست، وزارت صمت، نیرو و بخش خصوصی گام‌های مؤثری در این زمینه برداریم.

نوری با بیان اینکه تذکر نمایندگان در خصوص لایروبی رودخانه‌ها مؤثر نبود، اظهار کرد: اگر دولت به دنبال راه‌حلی برای لایروبی رودخانه‌ها است می‌تواند با همکاری بخش خصوصی و تعاونی کشور و بر اساس معیارهای وزارت نیرو و سازمان آب‌وبرق این کار را اجرایی کرده و در مقابل، اجازه استفاده از شن، ماسه و لای حاصل از لایروبی به بخش خصوصی داده شود.

لایروبی مانع سیل نیست

محمد افسوس، کارشناسی مدیریت منابع آب و مهندسی رودخانه با اشاره به اهمیت لایروبی، اظهار کرد: لایروبی دهانه‌های رودخانه می‌توانست در زمان وقوع سیلاب به سرعت تخلیه سیلاب از مسیر رودخانه کمک کند اما حتی اگر رودخانه‌ها به اندازه کافی نیز لایروبی شده بودند این کار از وقوع سیل جلوگیری نمی‌کرد.

سیامک عباسپور، مدیر دفتر لایروبی و ماشین‌آلات سازمان آب‌وبرق خوزستان در رابطه با هزینه لایروبی‌ها عنوان کرد: اعتبار موردنیاز برای لایروبی رودخانه کارون 15 هزار و 750 میلیارد ریال است و در کارونِ مقطع اهواز یعنی از زرگان تا کوت‌عبداله که به طول 34 کیلومتر است 13 میلیون و 400 هزار مترمکعب رسوب‌گذاری اتفاق افتاده است که هزینه لایروبی آن 8 هزار میلیارد ریال است.

وی افزود: در سیل اخیر نیز 700 هزار مترمکعب رسوب در جزیره شادی انباشته شده که به تناسب اعتبار تخصیص یافته، لایروبی 300 هزار مترمکعب از آن در دستورکار است و در صورت افزایش اعتبار این رقم نیز افزایش پیدا خواهد کرد؛ در حال حاضر نیز لایروبی جزیره 50درصد پیشرفت داشته و از 150 هزار مترمکعب آن رسوب‌برداری شده که پیش‌بینی می‌شود تا پایان آبان ماه به اتمام برسد.

تأثیر محدود لایروبی در کاهش سیل

مدیر دفتر لایروبی و ماشین‌آلات سازمان آب‌وبرق خوزستان با بیان اینکه لایروبی جزیره بر سیل تأثیر چندانی ندارد، بیان کرد: لایروبی با هدف کنترل سیلاب انجام نمی‌شود زیرا مطالعات ما نشان می‌دهد که لایروبی در اهواز تأثیر چندانی در کاهش سیل ندارد و در زمان وقوع سیلابی با دبی 4 هزار و 950 مترمکعب تنها می‌تواند 30 سانتی‌متر از ارتفاع آب را کاهش دهد.

وی افزود: این کاهش 30 سانتی‌متری تنها به شرطی رقم خواهد خورد که لایروبی کوت‌عبدالله تا دارخوین انجام شود.

عدم انجام تعهدات سازمان آب و برق و جهاد کشاورزی

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان همچنین بر ترمیم شکستگی‌های دایک مرزی هورالعظیم تأکید کرد و گفت: در زمان سیلاب، دایک مرزی در چند نقطه منفجر شده که اکنون ۲ نقطه ترمیم و در حدود پنج شکاف باقی مانده که آب کرخه از این مناطق وارد بخش عراقی هورالعظیم می‌شود.

وی خواستار پاسخگویی سازمان آب و برق، جهاد کشاورزی و شرکت مناطق نفت‌خیز برای عدم تحقق تعهدات شد و تأکید کرد: آخرین مهلت دستگاه‌ها برای ترمیم دایک مرزی ۳۰ تیرماه بوده که مهلت آن تا ۱۳ مرداد تمدید شده، اما دستگاه‌ها هنوز به وظایف خود عمل‌نکرده‌اند.

حاجی‌زاده با بیان اینکه در سیلاب، تالاب‌ها استان را نجات دادند، افزود: سه ماه برای مدیریت سیلاب احتمالی سال آینده زمان داریم که با استفاده از تجارب سیل اخیر باید پیشگیری‌های لازم را انجام دهیم.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان با اشاره به کمبود اعتبارات برای مقابله با سیلاب، گفت: برای ترمیم سیل‌بندها اعتباری نداریم، اما همه امکانات استان باید برای پیشگیری بسیج شود، به طور نمونه در زمان سیلاب ۸۰۰ دستگاه ماشین‌آلات بسیج شده بود که با احتساب کمک استان‌های معین به ۲ هزار دستگاه رسید، بنابراین در حال حاضر نیز می‌توانیم با استفاده از امکانات استان برخی اقدامات پیشگیرانه را اجرا کنیم.

کمبود اعتبارات لایروبی رودخانه‌ها

فرهاد ایزدجو، مدیرعامل سازمان آب‌وبرق خوزستان نیز با اعلام کمبود اعتبار در حوزه ساماندهی رودخانه‌ها گفت: ساماندهی بازه‌های فرسایشی و لایروبی رودخانه‌های خوزستان نیازمند اعتباری بالغ بر 34 هزار و 670 میلیارد ریال است و این در حالی است که مجموع اعتبارات تخصیص یافته به سازمان  در این راستا، 480 میلیارد ریال است؛ علاوه بر این، لایروبی بازه‌های بحرانی با حجم 30 میلیون مترمکعب نیز نیازمند 16 هزار و 780 میلیون ریال اعتبار است.

وی افزود: لایروبی در مصب رودخانه‌های استان از اولویت‌ها است و امسال اجرایی خواهد شد؛ محدوده‌های فرسایشی در رودخانه‌ها نیز که مشکلاتی را برای زمین‌های کشاورزی در پی داشت شناسایی و اولویت‌بندی شده است.

تحقق اولویت‌ها، مانع تکرار حوادث مشابه

وزیر کشور و رئیس قرارگاه بازسازی و نوسازی مناطق سیل‌زده نیز در جلسه مهرماه این ستاد عنوان کرد: در تمام جلسات و با منطق اولویت‌بندی و توجه به زنجیره علل تأکید کردیم که در مناطق سیل‌زده و به‌ویژه استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان موضوع بازسازی و احداث سیل‌برها، دیواره‌های حفاظتی رودخانه‌ها و لایروبی در اولویت قرار بگیرد.

وی افزود: باید ضمن رعایت این اولویت‌ها وظایف خود را انجام داده و پاسخگو نیز باشند چرا که در صورت تکرار اتفاقات مشابه، موضوع غیرقابل بخشش خواهد بود؛ اگر در تحقق اولویت‌بندی‌ها به درستی عمل نشود وقوع حوادث مشابه در سیل و بارندگی‌های آینده محتمل خواهد بود.

  سیل بهار 98 اگرچه بسیاری از مسؤولان را برای مدت زمان کوتاهی به فعالیت وا داشت اما اکنون پس از ماه‌ها همچنان بسیاری از مشکلات حل‌نشده باقی مانده است و مهم‌ترین مسأله پیش‌بینی تمهیدات لازم در راستای مقابله با سیل احتمالی همچنان باقی مانده است.