طی دو هفته اخیر تالاب هورالعظیم با آتش‌سوزی دست‌وپنجه نرم می‌کند و دراین‌بین علاوه بر مشکلات ایجادشده برای مردم، زنگ خطر برای حیات جانداران مختلف در تالاب هم به صدا درآمده است.

هورالعظیم (تالاب بزرگ) در شهر هویزه، بزرگ‌ترین تالاب خوزستان و یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های کشور است. یک‌سوم این تالاب در ایران و مابقی در کشور عراق قرار دارد. تالاب هورالعظیم زیستگاه جانوران بسیاری است که طی سال‌های اخیر، بخش اعظمی از آن‌ها در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.

هورالعظیم طی سال‌های اخیر با مشکل عدم تأمین حق آبه مواجه بوده و بخش اعظمی از آن خشک شده است. دراین‌بین فعالیت‌های شرکت نفت در تالاب نیز زیست‌بوم هورالعظیم را تا حد زیادی تخریب، مشکلات را دوچندان و بر مصائب آن افزوده است.

هرچند قسمت اعظمی از تالاب در حوزه عراق قرار داشته و بخش بسیاری از آن در این کشور خشک‌شده است ولی شرایط بخش ایرانی تالاب هم بهتر از عراق نیست.

اما مشکل تازه هورالعظیم طی دو هفته اخیر، آتش‌سوزی در بخش عراقی آن است که این اتفاق علاوه بر ایجاد مشکلات جدی برای مردم، زنگ خطر را برای حیات جانداران مختلف در تالاب نواخته است.

آتش‌سوزی در ابتدا باعث دودزدگی و بیماری تنفسی در میان شهروندان رفیع و هویزه شد اما ماجرا به همین‌جا ختم نشد و بوی مشمئزکننده دود ناشی از این حریق در هورالعظیم شهرهای رفیع، بستان، هویزه، سوسنگرد، حمیدیه و اهواز را پشت سر گذاشت و حتی تا ماهشهر هم رسید.

با استمرار مشکلات ناشی از خشکی و آتش‌سوزی در هورالعظیم برخی از اهالی بار سفر بسته و به مهاجرتی هرچند کوتاه و موقتی تن می‌دهند.

پیرزنی با کوله‌ای بر دوش در حال خروج از خانه است؛ راهش را گرفته و می‌رود. با اصرار در جواب به اینکه «مادرم کجا می‌روی؟» می‌گوید: سمت ماهشهر می‌روم تا بلکه کمی از این دود رهایی پیدا کنم. این را می‌گوید و می‌رود ولی نمی‌داند که دود هورالعظیم آسمان‌ها را طی کرده و حتی به ماهشهر هم رسیده است.

علاقه‌ای به ادامه مصاحبه ندارد، کم‌حوصلگی‌اش را پای سن و سالش می‌گذاریم و برایمان قابل‌درک است.

سخت می‌شود بار این مشکلات را همچون کوله آن پیرزن بر دوش کشید و دم نزد. وضعیت برای مردم دشوار شده است، آن‌ها نه‌تنها با مشکلات کم‌آبی و خشک‌سالی دست‌وپنجه نرم می‌کنند بلکه تنفس هم برایشان سخت شده است.

کمی آن‌طرف‌تر عمو «شرهان» با کریم ۱۲ ساله مشغول جابجایی گاومیش‌ها هستند، رنگ رخساره خبر می‌دهد از سِرِ درون و از صورتش معلوم هست که چه دل پر دردی دارد.

او در جواب «عمو خوب هستید، چه خبر؟» می‌گوید: چه خوبی؟ خبری غیر از بی‌آبی نیست، گاومیش‌ها در حال تلف شدن هستند.

در جواب سؤال «عمو حال گاومیش‌ها که تعریفی ندارد، خودتان چطور هستید؟»، می‌گوید: دود برای ما نفس نگذاشته و احشام هم از بی‌آبی روبه‌مرگ هستند؛ این زندگی تعریفی ندارد.

 وقت خداحافظی می‌گوید: اینجا زندگی رنگ و بوی حیات ندارد ولی مهمان همیشه بر سر ما جای دارد؛ نمی‌شود بدون پذیرایی از اینجا بروی چون برای ما اُفت دارد.

قصه پر غصه مردم این شهر تکراری است، حرف هرکدام حکایت از بی‌آبی، خشک‌سالی، خسارت به کشاورزی و دامداری و مهم‌تر از همه آلودگی هوا برای تنفس داشت.

شکرالله سلمان زاده رئیس مرکز بهداشت استان خوزستان در خصوص دود حاصل از آتش‌سوزی هورالعظیم و زیان‌های احتمالی آن با اشاره به اینکه دودزدگی عوامل حاد و یا درازمدت دارد، اظهار کرد: در عوارض حاد برخی افراد که دارای ریه حساس بوده و استعداد بیماری‌های ریوی دارند، ممکن است دچار حمله حاد تنفسی شوند.

وی افزود: افرادی که دچار این حمله می‌شوند به درمان فوری نیاز دارند و اگر مورد درمان قرار نگیرند، حیات آن‌ها به خطر می‌افتد.

رئیس مرکز بهداشت خوزستان تصریح کرد: کسانی که زمینه بیماری قلبی دارند نیز به دلیل دودزدگی ممکن است دچار حمله قلبی شوند.

سلمان زاده بیان کرد: عوارض درازمدت دودزدگی هم منجر به افزایش حساسیت‌های تنفسی می‌شود و افراد در درازمدت دچار آسم و تحریک‌پذیری دستگاه‌ تنفسی می‌شوند.

وی با بیان اینکه این افراد در آینده مستعد ابتلا به بیماری‌های مزمن ریوی و حتی عفونت‌های ریوی خواهند بود، گفت: چنین افرادی درنهایت به دنبال تماس‌های بعدی دچار حملات حاد تنگی نفس می‌شوند.

در آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم تنها دودزدگی ساکنان را نمی‌توان جزو آثار و مضرات دانست، زنگ خطر برای حیات جانداران بسیاری نیز نواخته شده است.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان در همین ارتباط با اشاره به اینکه دودزدگی ابتدا بیشتر برای انسان ضرر دارد، اظهار کرد: آتش‌سوزی هورالعظیم به‌طورقطع برای جانداران بی‌تأثیر نیست ولی هنوز آماری از تلفات احصاء نشده و گزارشی در این زمینه دریافت نکرده‌ایم.

سید عادل مولا افزود: آتش‌سوزی آثار زیان‌بار زیادی برای جانداران دارد که از آن جمله می‌توان به تخریب آشیانه پرندگان، آسیب به حیوانات و احشام اهلی مثل سوختن گاومیش‌ها اشاره کرد.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان گفت: هر آتش‌سوزی روی پرندگان، حیوانات و چهارپایان، آبزیان و به‌خصوص خزندگان اثرگذار است؛ دراین‌بین خزندگان چون قدرت فرار و مانور کمتری دارند، بیشتر در معرض خطر خواهند بود.

وی ادامه داد: گونه لاک‌پشت فراتی که در خطر انقراض است نیز کمتر توان فرار کردن دارد، در نهایت به‌تبع این خزنده نیز به‌شدت دچار آسیب می‌شود.

مولا یادآور شد: نگرانی خاصی اکنون وجود ندارد چون آتش در حال خاموش شدن است ولی خطر در کمین و آتش‌سوزی‌ها قطعاً استمرار خواهد داشت.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان اضافه کرد: چون زیستگاه کاملاً خشک و مستعد آتش‌سوزی است نباید از کمک‌های مردمی غافل شد؛ مردم باید همکاری کنند تا حداقل آتش را در ابتدا خاموش کرده و از سرایت آن جلوگیری کنند.

وی عنوان کرد: در طرف عراقی هم زیستگاه خشک‌شده و متولی انجام دهنده برای کار اطفای حریق در تالاب وجود ندارد و اطفای حریق به‌موقع انجام نمی‌شود و دود آن به چشم ما می‌رود.

مولا ابراز گفت: اقدامات خوبی توسط کشورمان برای خاموش شدن آتش صورت گرفته و با پیگیری‌های اداره کل محیط‌زیست و اداره کل مدیریت بحران خوزستان کار خوبی در سطح بین‌المللی انجام‌شده تا قدم اولی برای همکاری باشد ولی کافی نیست و قطعاً مشکلات دوچندان خواهد بود.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان گفت: نگران هستیم چون زمان بحرانی است و نباید با آتش‌سوزی‌های اخیر شاهد به خطر افتادن مهاجرت پاییزه پرندگان به خوزستان باشیم.

وی با اشاره به ورود خزندگانی مثل مار و لاک‌پشت به استان گفت: نزدیک به ۱۲۰ گونه مار در منطقه هورالعظیم وجود دارد که وضعیت آن‌ها نگران‌کننده است؛ اگر خدایی نکرده فردا اتفاقی رخ دهد، قطعاً این مارها دچار آسیب می‌شوند.

در روزهای نخست آتش‌سوزی تالاب، سه گاومیش اهالی که درون تالاب بودند دچار سوختگی شدند که نشان می‌دهد، مشکلات زیست‌محیطی همه را هدف قرار داده و مختص انسان‌ها نیست. 

مصطفی کنارکوهی  مدیرکل دامپزشکی استان خوزستان در خصوص سوختگی این سه رأس گاومیش با بیان اینکه سوختگی حیوانات امری طبیعی و همواره در دامداری‌ها وجود دارد، به اعزام اکیپ درمان در اولین فرصت برای انجام اقدامات درمانی به هویزه اشاره کرد و افزود: هر سه رأس گاومیشی که در آتش‌سوزی اخیر تالاب هورالعظیم دچار مشکل شده‌اند، خوشبختانه سوختگی سطحی داشته و به درمان‌ها جواب دادند؛ آن‌ها روند بهبود را طی می‌کنند ولی بااین‌حال تحت نظر هستند.

مدیرکل دامپزشکی خوزستان با اشاره به رایگان بودن درمان گاومیش‌های سوخته شده تصریح کرد: تداوم درمان برای این گاومیش‌ها پیگیری می‌شود تا آن‌ها به تولید برگردند.

کنارکوهی در پاسخ به مشکلات ایجادشده ناشی از کم‌آبی برای دام‌ها بیان کرد: کم‌آبی تأثیرات بسیاری دارد و خوزستان همواره در حالت عادی هم تحت تأثیر شرایط بحرانی بوده و امسال که وضعیت کم‌آبی پیش‌آمده مشکلات دوچندان می‌شود.

وی با اشاره به اینکه این تغییرات آبی پوست گاومیش‌ها و تولید آن‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، ادامه داد: چون گاومیش‌های خوزستان آبی هستند، با هرگونه تغییر آب خصوصاً شوری یا کمبود آب دچار مشکل می‌شوند.

مدیرکل دامپزشکی خوزستان با اشاره به اینکه بخشی از تغذیه گاومیش‌ها از نیزارها و علف‌های حاشیه رودخانه است، گفت: به‌عنوان نمونه در پایین‌دست گیاهی به اسم محلی «چولان» داریم که غذای اصلی حیوانات اهلی است ولی به دلیل تغییر آب در حال از بین رفتن است که این مسئله روی تغذیه و پوست گاومیش تأثیر می‌گذارد.

کنارکوهی یادآور شد: اگر گاوها به‌اجبار از آب شور استفاده کنند، دستگاه گوارش، تغذیه و سیستم ادراری آن‌ها به هم می‌خورد.

کنارکوهی تأکید کرد: سیستم ایمنی حیوانات و دام با این مشکلات ضعیف و استمرار این روند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های زیادی می‌شود؛ با این وضعیت نه‌تنها کاری از دست ما برنمی‌آید بلکه فعالیت‌ها و ایمن‌سازی‌هایی که انجام‌شده را نیز تحت تأثیر قرار داده و برهم می‌زند.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان اظهار کرد: تا روز گذشته دو بالگرد سرجمع ۲۵ بار عملیات آب‌پاشی بر روی آتش‌سوزی هورالعظیم را انجام دادند.

احمدرضا لاهیجان زاده ادامه داد: روز جمعه باوجود گرمای بالا و وزش باد شدید، بازهم عملیات را ادامه دادیم.

وی یادآور شد: یکشنبه نیز کار آب‌پاشی ادامه پیدا کرد ولی اینکه این اقدامات تا چه حد تأثیر داشته در دست بررسی است.

مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان بیان کرد: احتمالاً یک فروند بالگرد دیگر نیز به دو فروند بالگرد حاضر در این عملیات اضافه می‌شود.

محافظت از تالاب هورالعظیم به‌عنوان یکی از سرمایه‌های استانی، ملی و یا حتی بین‌المللی جزو وظایف خطیر مسئولان محیط‌زیست محسوب شده و رفع مشکلات در این تالاب همکاری بیشتر وزارت نیرو برای تأمین حق آبه آن را می‌طلبد.

کاهش دبی آب ورودی به تالاب نه‌تنها منجر به تبدیل‌شدن تالاب هورالعظیم به منشأ ریزگردها بلکه باعث تخریب زیست‌بوم تالاب شده و تهدید زندگی جانوری و ناقص شدن چرخه حیات جانداران را به دنبال خواهد داشت.