در حالی که فعالان میراث فرهنگی بر این باورند که شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب یک محوطه تاریخی را با سیمان پوشانده، این شرکت اعلام کرده با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی خوزستان اقدام به سیمان محوطه ای 'بدون ارزش تاریخی' کرده است.

در هفته گذشته انتشار عکس هایی از سیمان شدن محوطه ای که احتمال می رفت بخشی از یک محوطه تاریخی در اهواز باشد، باعث اعتراض بسیاری از دوستداران و فعالان میراث فرهنگی خوزستان شد. 

روزهای گذشته، پس از خبرساز شدن این موضوع، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان در جوابیه ای بیان کرده این محوطه مربوط به دوره متاخر است؛ در مقابل برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی نیز به این موضوع اعتراض دارند که اداره کل میراث فرهنگی خوزستان در این زمینه اقدامات لازم را انجام نداده و مشخص نیست پژوهشکده باستان شناسی کشور مجوز سیمان شدن این محوطه را صادر کرده است یا نه. 

اینها همه در حالی است که باستان شناسان میراث فرهنگی خوزستان درخصوص قدمت استخوان های به دست آمده در این محوطه، به خبرنگار ایرنا گفته اند در این زمینه تحقیقی نکرده و اطلاعاتی ندارند. 

فعالان میراث فرهنگی می گویند تاکنون پیگیری ها درخصوص قدمت این استخوان ها بی نتیجه بوده و وضعیت استخوان ها و سفال های پیدا شده اصلا مشخص نیست. 

مرجان شوشتری معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان اما می گوید:به دلیل قدیمی نبودن استخوان ها، نیازی به آزمایش و فرستادن آن به تهران و همچنین گرفتن مجوز و ورود پژوهشکده باستانی به موضوع نبوده است. 

به گفته وی تنها زمانی موضوعی به پژوهشکده اعلام و مجوز گرفته می شود که مشخص شود بخش یافته شده محوطه ای باستانی باشد. 

خرمکوشک منطقه ای است در شرق اهواز که در کنار رودخانه کارون و در نزدیکی منطقه آسیه آباد قرار دارد که گفته می شود آثار تاریخی شهر چند هزار ساله هرمزد اردشیر را در دل خود دارد. 

سال 87 خبری از کشف دو گور در نیوساید (خرمشکوک) در محدوده شرکت مناطق نفتخیز جنوب و در نزدیکی قسمت سیمان شده کنونی منتشر شد که معاون میراث فرهنگی با تایید وجود آنها، قدمت این گورها را دوره قاجار دانست؛ این در حالی است که یکی از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی گفت: تاکنون هیچ محوطه باستانی و تاریخی در خرمکوشک کشف نشده است. 

برخی کارشناسان بر این باورند که نزدیکی این منطقه با میدان دروازه، تپه های تاریخی حصیر آباد، آسیا آباد و نیز رودخانه کارون و همچنین نزدیکی 500 متری محوطه کشف شده در سال 87 با محوطه کنونی، احتمال تاریخی بودن این محوطه را افزایش می دهد.

محوطه کنونی خرمکوشک به همراه سه اسکلت انسانی و همچنین تکه های سفال در مهر 95 در پی انجام کارهای عمرانی شرکت مناطق نفتخیز جنوب برای ساخت یک انبار کشف و بلافاصله به میراث فرهنگی خوزستان گزارش و کار متوقف شد و پس از گذشت بیش از یک سال بدون آنکه نتیجه این کشف به طور رسمی منتشر شود، سیمان شد. 

مدیر روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب اظهار کرد: پس از بازدیدهای کارشناسان میراث فرهنگی از محل و پیگیری مستمر این شرکت، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان در نامه ای کتبی، ادامه عملیات ساخت انبار را مشروط به انجام عملیات خاک برداری به صورت دستی و حضور ناظر آن اداره کل دانست. 

رضا طاهری با تاکید بر این موضوع که شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نسبت به حفظ آثار باستانی حساسیت و اهتمام جدی داشته، یادآور شد: با دریافت این مجوز، ساخت انبار سموم در دی امسال با رعایت شروط پیش گفته از سر گرفته شده و در تمام مراحل اجرای عملیات نیز کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان حضور داشته اند. 

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان نیز اظهارکرد: بررسی شواهد یافت شده از خرمکوشک نشان داد که این قسمت یک محوطه باستانی نیست. 

مرجان شوشتری درخصوص آزمایش و قدمت شدن استخوان ها و تکه سفال های پیدا شده بیان کرد: از آنجا که کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی قدمت سفال ها را مربوط به دوره متاخر دانسته اند، بنابراین نیازی به آزمایش این تکه استخوان ها نبوده است. 

وی افزود: سفال و استخوان 2 رکن مهم در باستان شناسی بوده و البته سفال نسبت به استخوان ارحجیت داشته به همین دلیل است که نخست سفال مورد بررسی قرار گرفته است. 

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان همچنین درخصوص فاصله 500 متری این بخش یافت شده با محوطه کشف شده در سال 87 گفت: فاصله و شعاع حفاظتی در این خصوص رعایت شده است. 

شوشتری درباره دلیل باستانی نبودن این محوطه توضیح داد: به لحاظ شکل خاک، آشفتگی و دست خوردگی آن در طول زمان و کم عمق بودن آن، کارشناسان متوجه شدند این بخش باستانی نبوده است. 

کارشناسان میراث فرهنگی همگی بر این موضوع اذعان داشته اند که هنگامی به محوطه یافت شده رسیده اند که بخش یاد شده سیمان شده بود و آنها نه جایی را کاوش کرده اند و نه استخوانی را دیده اند. 

یکی از کارشناسان با استناد به اظهارات همکارش عنوان کرد به دلیل وجود پوست بر روی استخوان ها، به نظر می رسد این استخوان ها تازه باشند؛ این در حالی است که عکس های منتشر شده در فضای مجازی هیچ گونه پوستی را بر روی استخوان ها نشان نمی دهد. 

یکی دیگر از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی درباره دلیل وجود سفال ها در کنار استخوان های یافت شده، توضیح داد: ممکن است در طول زمان، جریان آب این سفال ها را در نزدیکی این استخوان ها قرار داده باشد. 

وی همچنین گفت: احتمال می رود این استخوان ها بخشی از قبرستان اسلامی باشند که در گذشته نزدیک در این مکان وجود داشته اما توضیح نداد بدون آزمایش استخوان ها چطور قدمت آن ها و ارتباط آنها با یک دوره تایید یا رد می شود. 

معاون میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خوزستان درواکنش به این موضوع که کارشناسان این اداره به خبرنگار ایرنا گفته اند در زمان حضور آنها، محوطه سیمان شده بود وآنها همین موضوع را گزارش کرده اند، گفت چنین گزارشی دریافت نکرده است. 

شوشتری ادامه داد: به طور قطع چنین اتفاقی در سیستم ما نیفتاده و اگر فردی چنین ادعایی دارد، او را معرفی کنید. 

دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان نیز با ادعای تاریخی بودن این محوطه به خبرنگار ایرنا گفت: محوطه کنونی کمتر از 500 متر با محوطه به گفته وی تاریخی (دو گور تاریخی)که در سال 87 به همراه دو نفر از کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی در همان منطقه کشف شد و توسط میراث فرهنگی متوقف شد، فاصله دارد. 

مجتبی گهستونی در واکنش به متاخر بودن این آثار بیان کرد: نخست باید عنوان شود منظور از 'متاخر' چه سال تا چه سالی است و همچنین اگر شواهد و بقایای موجود، مربوط به تدفین های متأخر در این بخش از شهر اهواز بوده و جنبه ی تاریخی ندارند، چرا صورت جلسه ای در این خصوص ارایه نمی شود. 

وی گفت: در جلسات مختلف بارها از معاون سابق و معاون فعلی میراث فرهنگی خوزستان، درخصوص سرنوشت این محوطه پرسیدم و آنها پاسخ می دادند با پژوهشکده مکاتبه کرده ایم اما پژوهشکده جواب ما را نمی دهد. 

گهستونی با انتقاد از به گفته وی بررسی نکردن محوطه توسط میراث فرهنگی، عنوان کرد: رد تاریخی نبودن این محوطه، آن هم بدون مطالعات دقیق، به معنای حذف بخشی از تاریخ یک شهر و کشور و خیانت است. 

محمد تقی عطایی باستان شناس کشور پس از دیدن عکس ها گفت: از روی عکس ها به طور یقین نمی توان قدمت دقیق سفال ها را تعیین کرد ولی به نظر می رسد مربوط به دوره اسلامی است. 

وی افزود: سفال ها به نظر متاخر و شاید متعلق به دوره صفوی یا قاجار باشد ولی به طور قطع متاخر بودن یک گورستان، سفال یا استخوان هرگز دلیل بر بی اهمیت بودن آنها نیست. 

این باستان شناس یادآور شد: در گذشته اشیای با قدمت بیش از صد سال تاریخی محسوب می شد ولی در رویکرد کنونی، حتی آثار 70 و 80 ساله نیز جزو میراث فرهنگی کشور محسوب شده که باید مورد نگهداری و حفاظت قرار گیرند. 

وی ادامه داد: در علم باستان شناسی، شاخه هایی مانند باستان شناسی گذشته نزدیک وجود دارد که به پدیده های جدید مانند خانه های ویرانه بم می پردازد. 

عطایی با بیان اینکه متاخر بودن محل، دلیل بر بررسی نکردن اسکلت ها نیست، عنوان کرد: می شد حداقل دوره این تدفین را روشن کرد و حتی اگر مربوط به دوره متاخر باشد، برای سابقه فرهنگی، شهرنشینی و شکل گیری نهایی شهر اهواز مهم است. 

وی با اشاره به اینکه سوالات زیادی می توانست با بررسی جزیی این محل، و با کمترین هزینه و زمان روشن شود، گفت: بی اهمیت بودن این محل به دلیل جدید بودن بدون توجیه بوده و از نظر علمی نادرست است و حتی اگر محل و اشیا یافت شده جدید بودند، باید بررسی می شدند. 

این باستان شناس درخصوص احتمال ارتباط این محل با محوطه پیش تر کشف شده اظهار کرد: من این محل را ندیده ام و پاسخ به سوالات تنها با بررسی مکان میسر می شود بنابراین ارتباط این محل با هر محوطه کشف شده در نزدیکی آن تنها از طریق بررسی بیشتر ممکن می شود که هنوز هم دیر نشده و امکان آن وجود دارد. 

عطایی با تاکید بر این نکته که به محض پیدا شدن هر محوطه، باید به پژوهشکده باستان شناسی اطلاع داده شود، گفت: این استدلال که 'به دلیل باستانی نبودن محوطه، به پژوهشکده اطلاع داده نشده'، درست نبوده و میراث فرهنگی خوزستان پیش از مطالعه و بررسی محل و هنگام یافت این مکان باید به پژوهشکده اطلاع می داد و درخواست تحقیق می کرد. 

وی در واکنش به گفته میراث فرهنگی خوزستان مبنی بر این که 'کم عمق بودن گورها دلیل جدید بودن آن هاست' ادامه داد: کم عمق بودن گور الزاما دلیلی بر تازه بودن آن نیست، زیرا دلایل زیادی از جمله باد می تواند لایه های خاک را کنار زده و آثار را در سطح زمین نمایان کند؛ چنان که در مکان های مختلف کشور به ویژه مناطق کویری برخی گورستان ها و بخشی از تپه های باستانی در سطح زمین هستند. 

این باستان شناس درخصوص آشفتگی خاک در محل یافت شده و بکر نبودن آن گفت: عکس ها نشان از دست نخورده بودن و آشفته نبودن قبر داشته و بنابراین می توان گفت با توجه به عکس، محل بکر بوده است. 

در تماس ایرنا با معاونت پژوهشکده باستان شناسی کشور اعلام شد:در این خصوص اطلاعاتی نداشته و هیچ مکاتبه ای با این پژوهشکده صورت نگرفته است؛ ضمن اینکه به دلیل سیمان شدن، این بخش از دسترس پژوهشکده خارج شده و امکان بررسی آن نیست. 

یکی از کارشناسان این پژوهشکده نیز گفت: اطلاع ندادن به پژوهشکده باستان شناسی کاری غیرمجاز بوده زیرا پژوهشکده موظف است که وضعیت هر محل کشف شده را ابتدا بررسی و سپس مجوز برای نحوه ادامه کار صادر کند. 

وی ادامه داد: باید پیش از ادامه کار، از پژوهشکده مجوز گرفته می شد و حتی اگر مربوط به دوره متاخر باشد، بحث نجات بخشی محوطه مطرح است. 

کارشناس دیگری که خواست نامش فاش نشود، بیان کرد: با توجه به قدرت نفوذ شرکت نفت و مالکیت عیان محوطه توسط این شرکت، به نظر نمی رسد نتیجه ای از این پیگیری حاصل شود. 

میراث فرهنگی و تاریخی هر کشوری، نمایان گر معنویات و رفتار تاریخی آن سرزمین در طول یک دوره تاریخی بوده و می تواند ابهامات زیادی را در خصوص گذشته هر منطقه برطرف کند بنابراین نیاز است تا کوچکترین یافته ها در هر نقطه کشور به دقت مورد ارزیابی و حراست قرار گرفته و وظیفه داریم که از آنها نگهداری کنیم. 

دانستن اینکه محوطه یا به گفته معاون میراث فرهنگی خوزستان، بخش پیدا شده تاریخی بوده یا نه، می تواند بخشی از سوالات مردم، دوستداران و فعالان میراث فرهنگی را در این خصوص پاسخ داده و شاید بخشی از تاریخ نزدیک یا دور شهر اهواز را نمایان کند. 

هم اکنون مهم ترین سوال این است که استخوان های -به گفته میراث فرهنگی خوزستان- بی اهمیت در کجا نگهداری شده و مربوط به چه دوره ای هستند. 

ارایه یک گزارش شفاف از این موضوع و همچنین گزارش مربوط به قدمت استخوان ها و سفال های یافت شده، کمترین حق تمام شهروندان شهر اهواز بوده و انتظار می رود که در این خصوص، میراث فرهنگی خوزستان و کارشناسان این اداره کل، به جای اما و اگر، با شواهد و استدلال محکم و روشن، افکار عمومی را قانع کنند.