مشاور مطالعات زیست محیطی مخزن سد گتوند با اشاره به اینکه انحلال 20 سانتیمتر از معادن نمک منطقه در مخزن سد گتوند، گفت: این میزان بیش از 21 میلیون تن نمک از سازند گچساران را وارد مخزن سد گتوند کرده است.


مهدی زارعی شنبه در چهل و چهارمین جلسه شورای حفاظت کیفی رودخانه کارون، در سالن شهید رجایی استانداری، اظهار کرد: سد گتوند علیا آخرین سدی است که امکان احداث آن بر روی رودخانه کارون وجود دارد و بلندترین سد سنگ ریزه ای منطقه با ظرفیت 4.5 میلیارد مترمکعب به شمار می رود که مشکل اصلی آن ساخته شدن روی سازند نمکی گچساران و انحلال نمک در آب مخزن سد است.

عضو هیات علمی دانشگاه شیراز افزود: این مطالعه در سال 93 و به سفارش اداره کل محیط زیست خوزستان انجام شده و هدف آن بررسی منابع شوری و آلودگی در محدوده مخزن سد گتوند (فلزات سنگین و هیدروکربن های آلی) بوده است.

وی با اشاره به اندازه گیری پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب مخزن در اعماق مختلف، ادامه داد: نتایج نشان می دهد که با افزایش عمق، خصوصیات آب مخزن به شدت دچار تغییر شده و شوری آن افزایش می یابد به طوری که شوری آب سطح مخزن در حدود یک هزار و 300 میکروزیمنس است که در عمق به 130 هزار میکروزیمنس می رسد که بر اساس تعریف 'شورابه' تلقی می شود و چندین برابر شوری آب دریاست.

زارعی اظهار کرد: خاصیت آب های شور این است که بر اساس چگالی در اعماق مخزن تجمع پیدا می کند و در سد گتوند نیز از عمق 40 متری مخزن، شوری آب افزایش می یابد و شورابه در عمق 80 متری تجمع یافته است که این لایه شور می تواند در آینده بیشتر شود.

*21 میلیون تن نمک در مخزن

زارعی با اشاره به بررسی عوامل احتمالی شوری آب مخزن سد گتوند تاکید کرد: این مطالعات اثبات کرد که منشاء اصلی شوری، انحلال نمک سازند گچساران است.

وی با بیان اینکه بیش از 21 میلیون تن نمک در مخزن سد گتوند انحلال یافته است گفت: 86 درصد این نمک بر اثر انحلال مستقیم سازند گچساران بوده است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: این شوری بر اثر انحلال 20 سانتیمتر از سازند گچساران است و هنوز مقدار زیادی از این نمک باقیمانده است که به تدریج در آب حل خواهد شد.

وی افزود: عمده آب موجود در مخزن سد گتوند تحت اشباع است، به این معنی که هنوز قابلیت افزایش شوری وجود دارد.

زارعی اضافه کرد: نوسانات و حرکت آب در مخزن سد همچنین لغزش بخش هایی از سازند و ریختن آن به درون مخزن عواملی هستند که می توانند انحلال را بیشتر کنند.

وی پیشنهاد کرد: شبیه سازی لایه بندی شوری در طی زمان و پیش بینی تغییرات شوری مخزن در آینده انجام شود.

زارعی با تاکید بر پایش و ردیابی تاثیر افزایش شوری آب بر رودخانه کارون به ویژه تخلیه شورابه از طریق لوله به کارون افزود: پایش کیفیت آب رودخانه کارون در پایین دست، کیفیت آب آبخوان های مجاور رودخانه در دشت خوزستان، کیفیت خاک های حوضه آبریز کارون در پایین دست و گونه های جانوری و گیاهی به ویژه آبزیان در پایین دست رودخانه نیز باید انجام شود.

وی در ادامه با اشاره به اجرای 'پتوی رسی' با عنوان طرح علاج بخشی گنبد نمکی در مخزن سد گتوند در سال های ابتدایی بهره برداری سد گفت: بر اساس گزارش های دریافتی این طرح از همان روزهای اول کارآیی نداشته و نتوانسته پاسخگوی مشکل باشد.

زارعی در پاسخ به اینکه آیا انتقال شورابه از مخزن سد می تواند مشکل را حل کند اظهار کرد: به نظر نمی آید که این طرح مشکلی را حل کند زیرا پایداری فعلی مخزن به دلیل وجود آب شور و اشباع آن است و در صورت تخلیه این شورابه، مشکلات دوباره و شدیدتر آغاز می شود.

*در انتظار علاج بخشی

مشاور استاندار خوزستان در امور آب نیز در این نشست بر تسریع در اجرای طرح علاج بخشی سد گتوند تاکید کرد.

مهدی قمشی افزود: زمان مطالعات درباره سد گتوند به سر رسیده و اکنون وقت عمل است، زیرا نمی توان اجرای علاج بخشی سد را تا زمان تمام شدن عمر مردم خوزستان معطل کرد.

وی با بیان اینکه شرکت آب و نیرو (مجری سد) هنوز مشکل سد گتوند را نپذیرفته اظهار کرد: اتفاقاتی که در ساخت این سد رخ داده باعث ایجاد شک و شبهه نسبت به مجری و شائبه دست داشتن در این مشکلات را پیش آورده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران همچنین گفت: آمار سال 96 نتایج بهتری را ارائه کرده و نشان می دهد که نرخ انحلال نمک در مخزن سد کمتر شده است.

*85 هزار کشاورز تحت تاثیر شورابه گتوند

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان نیز در ادامه با ابراز نگرانی از انحلال 21 میلیون تن نمک در مخزن سد گتوند گفت: 370 هکتار زمین کشاورزی از پایین دست سد گتوند تا آبادان قرار دارد که تحت تاثیر کیفیت آب این سد هستند.

کیخسرو چنگلوایی افزود: 85 هزار بهره بردار کشاورزی نیز در این حوضه فعالیت می کنند.

وی تصریح کرد: راهکارهای علاج بخشی به مدیریت مخزن منتهی شده به این معنی که اتفاقی نیفتاده و عملا آب شور دارد به پایین دست تخلیه می شود که این مساله لزوم تهیه یک گزارش برای شورای حفاظت کارون را الزامی می کند.

سد گتوند علیا، بلندترین سد خاکی کشور و آخرین سد روی رودخانه کارون است که در25 کیلومتری گتوند در خوزستان قرار دارد.

کارشناسان می گویند جانمایی اشتباه این سد باعث شده که سازند نمکی گچساران در مخزن سد قرار گیرد و انحلال نمک این سازند باعث شور شدن آب مخزن و رودخانه کارون شده است. این سد در سال 91 آبگیری شده است.

مطالعات علاج بخشی سد گتوند در سال 94 به موسسه آب دانشگاه تهران واگذار شده و این موسسه گزارش خود را به سازمان مدیریت و برنامه ریزی (کارفرمای مطالعات) ارائه داده اما با گذشت چندین ماه از تصویب مطالعات، تصمیم نهایی در مورد سد گتوند اتخاذ نشده است. در این مطالعات سد گتوند به عنوان یک خطای ملی معرفی شده است.

مطالعاتی که در شورای حفاظت کارون ارائه شد با همکاری دانشگاه شیراز، دانشگاه علوم پزشکی اهواز، دانشگاه صنعتی اصفهان و یکی از دانشگاه های آلمان انجام شده است.

استاندار خوزستان در این نشست گفت که به دستور رئیس جمهور قرار است گزارشی از سد گتوند تهیه شود.