مسجد ولیعصر (عج) نهر خین شهرستان خرمشهر از بناهای ثبتی کشور است که با معرفی صحیح، می تواند به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری فرهنگی و گردشگری جنگ شهرستان و استان خوزستان مطرح شود.


مسجد ولیعصر (عج) در شهرستان خرمشهر بنایی ارزشمند، باقی مانده از دوران پهلوی بوده که زخم‌های نقش بسته برقامت آن گویای مقاومت این بنا در دوران دفاع مقدس می‌باشد.

این مسجد در کنار یادمان شهدای نهرخَیِن در نزدیکی روستای خین در جاده ‌ی شلمچه قرار دارد و هشتم دیماه 1390 با شماره 30768 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

پیش از جنگ تحمیلی شهرکی توریستی - گردشگری به نام ولیعصر و روستایی به نام خَیِن در کنار نهرخین وجود داشته که این روزها جز مسجد ولیعصر که در دوران دفاع مقدس به عنوان سنگر استفاده می‌شده و یک قبرستان قدیمی، چیز دیگری از این شهرک گردشگری باقی نمانده است.


از مسجد ولیعصر نیز تنها یک شبستان و سردر ورودی باقی مانده و دیوارهای صحن و سایر بخش‌ها از بین رفته‌اند.

مسجد دارای یک سردر ورودی با چفد تیزه دار از نوع شبدری کُند می‌باشد.

قوس ورودی دارای تزییناتی ترکیبی از آجر و کاشی به صورت معقلی بوده که این روزها، تنها چند کاشی سبز و آبی رنگ از آن برجای مانده است.

ورودی شبستان نیز دارای چَفدی تیزه ‌دار از نوع پنج او هفت تُند می‌باشد و آسمانه (پوشش) شبستان مسجد را گنبدی نار با قوسی تیزه ‌دار به‌ صورت یک پوسته بر زمینه دایره تشکیل می‌دهد که به روش گردچین اجرا شده است.

در این روش رگهای آجر متمایل به مرکز گنبد هستند و به صورت شعاعی چیده می‌شوند.


چفد تشکیل دهنده‌ ی گنبدشبستان ازنوع شبدری تُند است و این چفد باربر بوده و از لحاظ نیارش (ایستایی) برای پوشش خارجی گنبد (خود) پوشش منطقی و مناسبی به شمار می‌رود.

بدنه‌ ی خارجی شبستان دارای تعدادی ستون به صورت پیل پابوده که علاوه برآذین بنا نفش پشتبند را برای شبستان بازی می‌کنند و در ایستایی آن تاثیر دارند.


دور تا دور دیوارهای داخلی شبستان تاق‌نماهایی با چفد مازه‌ دار کنُد ساخته شده‌اند که در آنها بازشوهایی به ابعاد متفاوت جهت کوران هوا متناسب با اقلیم منطقه تعبیه شده است.

فضای داخلی شبستان شامل تزیینات گچبری برجسته و برهشته بوده که به‌ صورت یک رینگ در قسمت پاتاق گنبد سرتاسر دیوارها را پوشانده‌اند که اکنون بخش اندکی از آن باقی مانده‌ است.

محراب مسجد نیز شامل گچبری‌های برجسته متشکل از اشکال اسلیمی، هندسی و آیات قرآن می‌باشد که به ‌صورت زیبایی با همدیگر ترکیب شده‌اند.

شبستان مسجد دارای سه ورودی است که یکی از آنها مقابل محراب و در آکس ورودی اصلی مسجد قرار گرفته و دوتای دیگر در دو ضلع کناری محراب جای دارند.

یادمان شهدای نهر خین خرمشهر در فاصله حدود سه کیلومتری میدان مقاومت خرمشهر و پس از پل غیر همسطح این مسیر قرار دارد.

به گفته کارشناسان و رزمندگان سال های دفاع مقدس، لشکرها، تیپ ها و گردان های زیادی در این منطقه مستقر بودند که از جمله آن می توان از لشکر ۵ نصر و ۲۱ امام رضا (ع) یاد کرد.

گفته می شود، مقر فرماندهی و اطلاعات عملیات این رزمندگان، پاساژی در نزدیکی مسجد قرار داشته است.

پیش از اجرای عملیات والفجر۸، رزمندگان لشکر ۲۱ با کمک نیروهای ارتش، در این منطقه تک ایذایی اجرا کردند و بعثی ها با گمان اینکه عملیات شده، نیروهای خود را در این بخش متمرکز کرده و رزمندگان اسلام در اروندرود عملیات غرور افرین والفجر ۸ را انجام می دهند.

نویسندگان:
نجلا درخشانی کارشناس ارشد مرمت و احیاء بناها و بافت های تاریخی
سجاد پاک گهر کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و تاریخی