كمبود منابع آب در ایران نسبت به نیاز كشاورزی و صنعتی از چند دهه پیش در ایران وجود داشته است اما پس از روی كار آمدن دولت روحانی رسانه‌ای شد. درباره مسایل آب ایران نكات قابل توجهی وجوددارد كه كمبودآب یكی از آنهاست و البته توزیع همین آب هم مساله دارد و رقابت‌های منطقه‌ای میان ایران وتركیه و عراق نیز مزید بر مشكلات است.

دكتر محمد طبیبیان اقتصاددان ایرانی در این باره به دو نكته مهم اشاره كرده است كه یكی مساله داخلی و یكی مساله خارجی است كه می‌خوانید:

این بحران در سطح بین‌المللی و مناطق داخلی كشور مشكل‌ساز است. می‌دانیم كه تركیه قصد دارد ۲۲ سد بر روی رودهای فرات و دجله احداث كند، در حال حاضر هم چند سد ایجاد كرده است. این امر هم برای عراق و هم برای ایران زیانبار است. خصوصا این سدها حیات كشور عراق را تهدید می‌كند، چرا كه این اقدام روی ورودی آب اروندرود تاثیر می‌گذارد. خورهای منطقه خشك شده و مصیبت زیست محیطی ایجاد كرده است. كاهش ورود آب به اروندرود سبب پیشروی آب شور دریا می‌شود و مناطقی از خوزستان را به صورت فزاینده با مشكل روبه‌رو می‌كند. اما عراق به دلیل مشكلات داخلی نتوانسته به این مطلب رسیدگی كند. اگر توجه كنیم در مرزهای دیگر هم كم و بیش همین گونه مشكلات قابل مشاهده است. در داخل نیز بحران اب و بحث حقابه در مناطق مختلف تنش‌زا شده و اگر چاره‌جویی نشود می‌تواند گرفتاری ایجاد كند. برای مثال دولت‌ها آب زاینده‌رود را به شهرهای دیگر منتقل كرده‌اند و عملا شهر تاریخی اصفهان را در معرض اضمحلال قرار داده‌اند كه این فراگرد به سادگی ختم به خیر نخواهد شد.

دولت‌های ایران از قبل از انقلاب تا به امروز نفت‌محور بوده‌اند چون نفت، دلار در كف دولت‌ها قرار می‌داده كه به زخم‌های مختلف بزنند. به همین دلیل هم به طور جدی مشكل آب را به حساب نیاورده‌اند، چون ظاهرا از این حیطه درآمدی برای دولت متصور نیست. اما آب مهم‌ترین مواهب طبیعی كشور است.

مسلما راه‌حل‌هایی وجود دارد. یكی از آنها بازیافت آب شهری – ایجاد شبكه فاضلاب و استفاده مكرر از آب در استفاده‌های غیرشرب – است. دیگر صرفه‌جوی در مصرف از طریق بازسازی شبكه‌‌های آبرسانی فرسوده در شهره و استفاده از ابزار قیمت‌گذاری است. بازنگری در شیوه‌هاي استفاده از اب هم راهی دیگر است، برای مثال چمن‌كاری در فضای شهری یك تقلید برگرفته از فرهنگ اروپایی است. چنان كه وبلن می‌گوید: «چمن‌كاری پارك در شهرهای اروپا یا در باغچه‌ها یادآور چمنزار برای اقوامی بوده كه قبل از شهرنشین شدن رمه‌دار بوده‌اند.» این در كشور ما چه صیغه‌ای است كه در روزهای گرم تابستان آبفشان‌ها در اطراف اتوبا‌ن‌ها مشغول تبخیر آب در هوا هستند برای اینكه چمن داشته باشیم؟ در بسیاری از شهرهای كالیفرنیا در سال گذشته چمن‌كاری منازل و پارك‌ها به دلیل خشكسالی منتف شد.باغ در فرهنگ ایرانی محل درخت و سایه است كه مناطق گرم و خشك طلب می‌كند.

همچنین اعمال كنترل اقتصادی بر مصرف آب كشاورزی در مناطق خشك و نیمه‌خشك ضروری است. در سال‌های اخیر در برخی از مناطق برای چاه‌ها پروانه بهره‌برداری صادر شده و حفر چاه جدید ممنع شده است. این نوع سیاست نمونه اقدامات غیرموثر است. زیرا چاه‌های دارای پروانه به میزانی كه سفره‌های زیرزمینی اجازه می‌دهد از آب برداشت می‌كنند. این فقط یك امتیازی است كه صاحب پروانه دارد و از دیگران دریغ شده است. امكان نظارت بر ممانعت فروش آب توسط این افراد نیز عملا وجود ندارد. این روش نه برداشت آب از منابع زیرزمینی را محدود می‌كند و نه انگیزه صرفه‌جویی در مصرف آب – از طریق اتخاذ فناوری‌های جدید و انتخاب نوع محصول – ایجاد می‌كند. روش كارگشا روش اقتصادی است مثلا قرار دادن كنتور حجمی بر روی چاه‌ها در مناطق خشك و قیمت‌گذاری برای حجم برداشت آب. این امر هم برداشت آب را كنترل می‌كند و هم انگیزه در نحوه استفاده از اب و اتخاذ تكنولوژی جدید ایجاد می‌كند. جدی گرفتن نمك‌زدایی از آب دریا در مناطق ساحلی خلیج فارس با بهره‌برداری از دستاوردهای جدید از جمله راهكارهایی است كه می‌توان برای مشكل آب در نظر گرفت، البته فهرست اقدامات عملی بسیار طولانی است.

وی درباره موضوع انتقال آب دریای خزر و خلیج فارس به مناطق داخلی ایران گفت: علاوه بر اقداماتی كه می‌توان به صورت اثباتی مطرح كرد برخی اقدامات سلبی را نیز می‌توان به میان آورد. مثال این موارد ایده انتقال آب خلیج فارس به كویر مركزی و یا انتقال آب دریای خزر به سمنان است. كسانی به دنبال این پروژه‌ها هستند تا هزاران میلیارد تومان قرارداد پیمانكاری برای ده‌ها سال برای خود تضمین كنند. این خیال‌پردازی‌ها به جز هزینه و فجایع زیست محیطی نتیجه دیگری دربر ندارد. این افراد بد نیست به تجربه لیبی كه معمر قذافی میلیاردها دلار هزینه كرد تا با ایجاد رودخانه مصنوعی آب از یك طرف لیبی را به طرف دیگر منتقل كند، توجه كنند.

مرجع / ساعت 24