مدیر مرکز تحقیقات منطقه‌ای ریزگردها معتقد است همه عوامل بروز ریزگردها در کشور از مسائل آب‌وهوایی تا دستکاری‌های انسان‌زاد‌ در طبیعت، طی 12 سال گذشته ایجاد شده‌اند تا منجر به شرایط کنونی شود و با بیان این‌که حتی سانتی‌متری از کانون‌های ریزگردها نیست که شناسایی نشده باشد، مشکل را در کنترل و مدیریت ریزگردها و عدم به‌روز بودن دانش فنی در کشور می‌داند و بر لزوم استفاده از تجربیات بین‌المللی تأکید دارد.

دکتر علیرضا زراسوندی آغاز پدیدآمدن ریزگردها در کشور را در سال 84 می‌داند و در شرح عوامل بروز این پدیده می‌گوید: کشور در یک بازه زمانی 14 ساله از خشکسالی قرار دارد در گذشته ریزگردها وجود داشت اما پراکندگی آن کم بود به معنای دیگر هر یک ماه تنها یک روز شاهد ریزگردها بودیم؛ آن زمان کسی توجهی نمی‌کرد که مقوله ریزگردها شکل گرفته است، آن هم به دلیل آن‌که ابتدای خشکسالی بود.

چرا ریزگردها شدت گرفت؟

وی ادامه می‌دهد: ظرفیت نفوذی خاک در آن زمان زیاد نبود به عبارت دیگر در کشور ما و کشورهای دیگر خاک مرطوب بود.

مدیر مرکز تحقیقات منطقه‌ای ریزگردها شرایط سیاسی و اجتماعی کشورها را از دیگر عوامل شدت یافتن پدیده ریزگردها می‌داند و در این خصوص بیان می‌کند: در آغاز شکل‌گرفتن پدیده ریزگردها اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورهای اطراف همانند اکنون نبود و محیط‌زیست متولی داشت.

زراسوندی توضیح می‌دهد که با شدت‌یافتن فرآیند خشکسالی، خاک رطوبت خود را از دست داد و در کشور پدیده ریزگردها شروع شد.

این استاد زمین‌شناسی ادامه می‌دهد: همچنین در دنیا بحثی تحت عنوان "Global Warming" یا گرم‌شدن زمین مطرح است، به این معنا که تغییرات آب و هوایی در دنیا اتفاق افتاده است؛ این موارد عوامل طبیعی بروز و شکل‌گیری پدیده ریزگردها است اما عوامل غیرطبیعی دیگری نیز وجود دارد.


با طبیعت ناسازگاری داشتیم

وی در خصوص عوامل دیگر بروز ریزگردها بیان می‌کند: در این مدت، با طبیعت ناسازگاری داشتیم. طبیعت بر اثر فعالیت‌های انسان‌زاد دستکاری شده است؛ حق‌آبه تالاب‌ها کم شده یا اصلأ داده نشده است و سدهای بدون مطالعات زیست‌محیطی و در نظر گرفتن شرایط  اکولوژیکی منطقه، احداث شده‌اند.

مدیر مرکز تحقیقات منطقه‌ای ریزگردها همچنین فعالیت‌های صنعتی گسترده در حوزه‌های زیست‌محیطی را از دیگر عوامل نازسازگاری با طبیعت و بروز پدیده ریزگردها می‌داند و می‌گوید: در این خصوص می‌توان به  فعالیت‌های صنعتی گسترده در تالاب‌ها اشاره کرد؛ علاوه بر آن عدم اجرای کمربند سبز در حاشیه شهرهای مستعد ریزگردها از عوامل دیگر بروز این وضعیت است. تمام این عوامل در 12 سال گذشته ایجاد شده‌اند تا منجر به شرایط کنونی شود.

زراسوندی معتقد است معضلی که اکنون تحت عنوان ریزگردها وجود دارد، ترکیبی از عوامل انسانی و طبیعی است؛ او در این باره بیان می‌کند: نمی‌توان گفت که تنها انسان یا تنها طبیعت در بروز ریزگردها مقصر است بلکه یک ترکیب است و این‌که بگوییم چه میزان از عوامل بروز این پدیده به عوامل انسانی و چه میزان به عوامل طبیعی مربوط می‌شود از عهده ما خارج است اما می‌توان گفت که این عوامل بیشتر در خارج از کشور بوده‌اند تا داخل آن.

وی اظهار می‌کند: عمده کانون ریزگردها منطقه‌ای است اما با افزایش عوامل کانون‌های داخلی نیز ایجاد می‌شوند. بنابراین مشکل ما اکنون هم کانون داخلی و هم کانون‌های خارجی ریزگردها است.


رابطه ریزگردها با میزان رطوبت خاک و تغییرات فصول

مدیر مرکز مطالعات منطقه‌ای ریزگردها معتقد است که ریزگردها دو بازه زمانی تابستانه و زمستانه دارد؛ او در این خصوص می‌گوید: بازه تابستانه ریزگردها قدرت نفوذ بیشتری دارد اما عرض کمتری را تحت پوشش قرار می‌دهد به معنای دیگر استان‌های کمتری را با شدت بیشتر درگیر می‌کند اما در بازه زمستانه، گستردگی ریزگردها بیشتر و شدت آن کمتر است.

زراسوندی با تأکید بر این‌که کاهش یا افزایش شدت ریزگردها رابطه مستقیمی با میزان رطوبت خاک دارد، ادامه می‌دهد: هر چه میزان بارش خواه در داخل یا خارج کشور بیشتر باشد، ریزگردها بیشتر کاهش می‌یابد.

وی در خصوص مطالعات ریزگردها بیان می‌کند: تا پیش از بروز ریزگردها در شکل جدید، در سال 85 مطالعات پیرامون ریزگردها در کشور تنها مختص به استان‌هایی مانند استان‌های سیستان و بلوچستان و یزد بود که به‌طور سنتی با این معضل درگیر بودند.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: از سال 85 به بعد مطالعات بسیاری در خصوص ریزگردها و در شکل جدید درباره خوزستان انجام شده است؛ محققان بسیاری در کشور پژوهش‌هایی در زمینه ریزگردها انجام داده‌اند و می‌توان گفت اغلب دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور درگیر مطالعات ریزگردها بوده‌اند.

زراسوندی می‌افزاید: در این مطالعات عمدتأ به مباحث اقلیمی و منشاء‌یابی پرداخته شده است. قوی‌ترین پایگاه اطلاعاتی ریزگردها با محوریت منشاء‌یابی و ارتباط آن با تغییرات اقلیمی نسبت به منطقه، در کشور ما ایجاد شده است اما در خصوص مدیریت و کنترل این پدیده مطالعات کمتری صورت گرفته است و به نظر می‌رسد استفاده از تجربیات بین‌اللملی در کنار توان تحقیقاتی محققان داخلی ضروری است.

وی در ادامه عنوان می‌کند: آنچه اکنون به آن نیاز داریم بسیج اجرایی جهت مدیریت و کنترل منابع داخلی است و در خصوص منابع خارجی همکاری منطقه‌ای و دیپلماسی منطقه‌ای با محوریت محیط‌زیست نیاز است.

مشکل در کنترل و مدیریت است

مدیر مرکز مطالعات ریزگردها دانشگاه شهید چمران اهواز در مورد این‌که تا چه میزان مطالعات ریزگردها اجرایی شده است، می‌گوید: تمام مطالعات منشاء‌یابی در سطح اجرا مورد استفاده قرار گرفته است و حتی سانتی‌متری از کانون‌های ریزگردها نیست که شناسایی نشده باشد و همه چیز مشخص است اما مشکل در کنترل و مدیریت آن است زیرا دانش فنی ما به‌روز نیست و لازم است از تجربیات بین‌المللی استفاده کنیم.

زراسوندی ادامه می‌دهد: مرکز مطالعات منطقه‌ای ریزگردها در گذشته با هدف انجام یک طرح کلان ملی جهت کنترل و مدیریت ریزگردها ایجاد شد اما در حال حاضر با توجه به وظیفه‌ای که از سوی ستاد ملی مقابله با ریزگردها بر عهده آن نهاده شده، مأموریت طبقه‌بندی و جمع‌آوری مطالعات کل کشور در خصوص ریزگردها و ارائه آن به دستگاه‌های اجرایی را بر عهده دارد که اکنون این کار در حال انجام است.

وی در پاسخ به این‌که آیا می‌توان این معضل را رفع کرد، اعتقاد دارد: این مشکل در داخل کشور قابل حل است و مسئولان کشور توان خود را برای حل مسأله متمرکز می‌کنند و از تمام ظرفیت‌های موجود استفاده می‌شود اما در خارج از کشور، نه! مسائل مختلف منطقه‌ای بر این همکاری‌ها تأثیرگذار بوده است.