بافت تاریخی دزفول که با ورود به کوچه پس کوچه های آن احساس ناب حضور در اعماق تاریخ به آدم دست می دهد، مجموعه ای از آثار و بناهای تاریخی و ثبت ملی شده را در درون خود دارد که همین امر باعث شده تا ازاین بافت ارزشمند به عنوان مجموعه ای کامل و بی نظیر در حوزه میراث فرهنگی نام برده شود. بافتی که شامل ۲۸ محله قدیمی و درهم تنیده است و تزئینات معماری بی نظیر آن، دزفول را به شهر آجری معروف کرده است.
علاوه بر ساباط ها، حمام ها، گذرها و مساجد تاریخی موجود در بافت، خانه های تاریخی معروفی نیز به نام صاحبان بنا ازدوره های گذشته در این بافت به جای مانده که هر کدام به تنهایی دارای ارزش فرهنگی، مذهبی و تاریخی هستند. وجود چنین خانه های تاریخی مثل خانه تیزنو، قلمبر، مستوفی، قصاب، معزی، سهرابی، محسنی، نیلساز و گلچین سبب شده تا بافت تاریخی دزفول نسبت به سایر آثار و مجموعه های تاریخی این شهرستان متمایز باشد.
کم توجهی و بعضا بی توجهی متولیان میراث فرهنگی شهرستان به برخی آثار در خطر نابودی در چندسال اخیر دل دوستداران میراث فرهنگی را به درد آورده است و متولیان امر نیز در تمام این مدت سعی کرده اند با ادعاهایی همچون کمبود و یا نبود اعتبار این بار سنگین هجمه ها را از دوش خود بردارند هر چند دراین میان نباید منکر برخی اقدامات بعضا لاک پشتی این نهادهای متولی در بحث بهسازی و مرمت آثار موجود دربافت تاریخی دزفول شد.
با وجود تمام این کم مهری ها اما انجمن «دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول» درکنار تمامی اقداماتی که از زمان تشکیل خود در راستای تلاش برای بهبود شرایط آثار تاریخی، معرفی این آثار و دیگر ظرفیت های گردشگری دزفول و ارائه راهکار های عملی برای بهبود مسائل فرهنگی و اجتماعی شهرستان کرده، چند صباحی است که برای نشان دادن اهمیت توجه و صیانت از آثار تاریخی شهرستان از جمله نگهداری و توجه به این خانه های تاریخی کمپینی را نیز با عنوان «حمایت از حفظ و احیای آثار تاریخی دزفول» تشکیل داده که عمده ترین تمرکز خود را در این کمپین به معرفی و لزوم توجه به این بناهای تاریخی ازطریق رسانه های معتبر گذاشته تا شاید در کنار بی مهری هایی که نسبت به این آثار صورت گرفته با انتشار این مطالب و ایجاد حساسیت موجب بالا رفتن درک مسئولان برای توجه بیشتر به آثار تاریخی و فرهنگی باشند.
خانه تاریخی «صنیعی» نیز از جمله بناهای با ارزش و ثبت ملی بافت قدیم دزفول است که به شدت نیازمند احیا و توجه ازسوی مسئولان متولی است تا شاید با بهره گیری از ظرفیت های آن بتوان خلاءهای زیادی را در حوزه میراث فرهنگی شهرستان پر کرد.
در همین رابطه عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول با بیان اینکه در بافت تاریخی دزفول بیش از ۱۴۰ اثر ثبت ملی وجود دارد که هر یک از ویژگی های خاص و منحصر به فردی برخوردار هستند، اظهار کرد: یکی از ارزشمندترین بناهای بافت تاریخی دزفول که به شکلی با شکوه درمحله مقدمیان و کوچه سیمرغ و قلب آن جای گرفته خانه تاریخی صنیعی است.
نجمه مورث نوری افزود: این بنا دارای موقعیت خاص و مشرف به رودخانه دز است.
وی عنوان کرد: قرار گرفتن این خانه تاریخی بر روی زمین تپه ماهوری مشرف و توپوگرافی ویژه آن در بستری شیب دار این امکان را فراهم آورده تا معمار با بهره گیری از این قابلیت بتواند به نحو چشم گیری با بازی حجم ها به خلق بنایی هوشمند و مطابق با اقلیم و بستر بنا بپردازد و این عامل مهم موجب طراحی بسیار خاص و زیبای بنا به صورت پلکانی و در امتداد شیب منتهی به رودخانه شده است.
عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول تصریح کرد: به نحوی که تمامی فضاهای این خانه در طبقات همکف، اول و شبستان دارای پنجره ها و بازشوهایی رو به آب زلال دز است به همین دلیل جریان هوا در فضاها موجب تهویه طبیعی بنا می شود.
قدمتی ۱۰۰ ساله
مورث نوری با اشاره به اینکه این بنا با شماره ۳۱۲۹۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و دارای مساحت ۳۵۰ مترمربع است، بیان کرد: خانه تاریخی صنیعی متعلق به دوران قاجار بوده و قدمتش به بیش از ۱۰۰ سال می رسد.
معماری خاص و کم نظیر
وی، معماری خاص و کم نظیر این بنا را مربوط به دو دوره تاریخی عنوان و اظهار کرد: بخش هایی ازاین بنا با پوشش طاق و تویزه ای مربوط به دوران قاجار و بخش هایی دارای پوشش تخت که به دوره پهلوی اول برمی گردد.
عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول اظهار کرد: نامگذاری بنا بر اساس نام معماران آن صورت گرفته یعنی استاد معمار حاج ملا مصطفی سازنده بخش قاجار بنا و استاد معمار حاج عبد الحسین صنیعی نیز سازنده بخش پهلوی بنا است.
مورث نوری با بیان اینکه در گذشته و حال، کاربری بنا به صورت مسکونی بوده و هم اکنون مالکیت بنا خصوصی و در اختیار خاندان صنیعی است، اضافه کرد: از ویژگی های خانه تاریخی صنیعی دارا بودن سه حیاط مجزا است که در پیرامون هر کدام از حیاط ها فضاهای مسکونی و خدماتی با زیبایی خاصی طراحی و به اجرا درآمده اند. بنا در دو طبقه احداث شده که با دارا بودن اختلاف سطح های متعدد علاوه برایجاد سایه افکنی بر قسمت ها، فرم و حجم بسیار زیبایی را پدید آورده است.
وی با اشاره به اینکه بخش های قدیمی بنا با پوشش سقف تویزه ای، هنر دست استاد معمار صنیعی است که خالق این بنا و بسیاری از بناهای تاریخی شهر همچون مسجد ملاحاجی، مرمت پل باستانی دزفول، ساباط ها، خانه های بافت تاریخی دزفول و معمار قلعه تاریخی شوش نیز است، تصریح کرد: این بنا دارای دو گونه زیر زمین، شوادان و شبستان است. شوادان این بنا بسیار وسیع، عمیق و دارای فضایی در سطوح مختلف و با عمق های متفاوت از کف حیاط بوده که در نوع خود بی نظیر است.
حضور در زنجیره بناهای با ارزش
عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول بیان کرد: در اطراف خانه صنیعی، بناهای شاخصی همچون مسجد ملاحاجی، ساباط عزیز پور، خانه تاریخی فیروزی و پلکانی دیدنی با نام پلابچیلون وجود دارد.
مورث نوری افزود: قرارگیری در بین این زنجیره باشکوه از بناهای تاریخی، اهمیت توجه به این بنا را دو چندان کرده در حالی که متاسفانه این بنای با ارزش به صورت متروکه رها شده و از ظرفیت های آن بهره ای برده نمی شود.
لزوم بهسازی خانه صنیعی
وی تصریح کرد: با توجه به ویژگی های خانه تاریخی صنیعی شایسته است که نگاهی نو به این خانه شود. تغییر کاربری خانه صنیعی و تکمیل چرخه ارزش های تاریخی و گردشگری محله مقدمیان که این بناها در آن واقع شده می تواند این محله تاریخی را به یکی از مقاصد ارزشمند برای علاقمندان به گردشگری فرهنگی – تاریخی تبدیل کند.
مورث نوری با بیان اینکه خانه صنیعی به منظور جلوگیری از آسیب بیشتر بنا، در دوره های مختلف توسط مالکان به صورت محدودی تعمیرشده است، گفت: با این وجود با توجه به دخل و تصرفات آسیب رسان به هویت تاریخی اثر، برای بهسازی و آماده سازی آن، ضروری است اقدامات مرمتی لازم از سوی نهادهای مسئول صورت بگیرد.
وی یادآور شد: با توجه به موقعیت خاص قرار گیری خانه صنیعی در بافت تاریخی دزفول و نظر به اینکه این خانه یکی از بناهای ارزشمند سنتی در جنوب کشور بوده و محل سکونت معمار نامی کشور یعنی «حاج ملا مصطفی صنیعی» بوده است، می بایست به شایستگی از پتانسیل های این بنا بهره برداری شده و از آن برای رونق هر چه بیشتر بافت تاریخی دزفول استفاده کرد.
قابلیت تبدیل کاربری بنا
عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول ادامه داد: این بنا با داشتن ویژگی های از جمله برخورداری از فضاهای باز متعدد شامل سه حیاط و ایوان و پیش بام هایی با منظر رو به رودخانه، به کارگیری مهارت و فن در طراحی و ساخت بنا در دوره های تاریخی متفاوت، همسان سازی ساختار بنا در دوره ای متاخر با بخش های قدیمی تر، استفاده و بهره گیری از شرایط طبیعی زمین در طراحی به نحوی که اثر با بستر خود تعامل مطلوبی دارد و متراژ بالای ۳۵۰ متری بنا و همچنین دارا بودن حیاط و پشت بام های متعدد و مجزا با سرویس های بهداشتی اختصاصی قابلیت تغییر کاربری و تبدیل به هتل، سفره خانه سنتی و یا موزه ی فرهنگی – هنری را دارا است.
مورث نوری تاکید کرد: از این رو نهادهای متولی بافت تاریخی دزفول می توانند با معرفی صحیح این بنای با ارزش به سرمایه گذاران بخش خصوصی و مرمت و بهسازی آن، زمینه احیای پایدار آن و بهره گیری از ظرفیت آن در جهت رونق صنعت گردشگری استان خوزستان را فراهم کنند که این مهم با همت و توجه به دست می آید.
