بیماری سالک یا «لیشمانیوزیس» یک بیماری پوستی مشترک بین انسان و حیوان از جمله جوندگان است که از طریق نیش یک پشه آلوده به انگل به نام پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود.
علائم سالک خود را به صورت زخم در مناطق باز و بدون پوشش بدن مانند صورت، دست و پا نشان می دهند. اگر در تخلیه و انباشت زباله ها دقت نشود، فضایی بسیار مناسب برای تجمع حیوانات ولگرد و ایجاد کولونی های انگلی فراهم می شود. از جمله امکان بروز بسیاری بیماری ها مانند «سالک» که بیماری بومی استان است، ایجاد می شود.
سالک بومی خوزستان است
کار‌شناس برنامه مبارزه با سالک مرکز بهداشت استان خوزستان در خصوص گسترش این نوع بیماری در شهرهای خوزستان می گوید: سالک از بیماریهای بومی استان خوزستان است. به طور میانگین سالانه بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار مورد ابتلا به سالک در استان رخ می دهد.
شهلا بیگدلی اظهار می کند: آب های راکد مرطوب، نخاله های ساختمانی، دستکاری بافت طبیعی محیط مانند حفاری برای لوله کشی و ساختمان سازی و همچنین مناطق تجمع جوندگان و سگهای ولگرد محیط بسیار مناسب برای رشد و نمو پشه خاکی است. شهرستانهای مرزی و مناطقی که تراکم ساختمانی اندک دارند نیز از دیگر مناطق مناسب برای انتشار پشه خاکی هستند.
این کار‌شناس مبارزه با سالک در ادامه می گوید: مدیریت پسماند و نخاله های ساختمانی از وظایف شهرداری، به عنوان یکی از اعضای کارگروه سلامت است. برنامه ریزی صحیح و اصولی در زمینه نخاله ها می تواند به مقدار قابل توجهی در کاهش انتشار و ابتلا به این بیماری موثر باشد.
وی با بیان اینکه خوزستان از نظر مبارزه با بیماریهای منتقله از آب و هوا جایگاه نخست را در کشور دارد، می گوید: در مبارزه با سالک نیز اگرچه در وضعیت بدی قرار ندارد ولی کماکان برای کاهش ابتلا به سالک تلاش و برنامه ریزی می شود.
بیماری سالک شامل دو نوع شهری و روستایی است. در نوع روستایی این بیماری از راسوها یا موشهای صحرایی به وسیله پشه ها به انسان سرایت می کند. در نوع شهری اما این بیماری از طریق پشه هایی که اطراف نخاله های ساختمانی و فاضلاب هستند به انسان منتقل می شود.
در نوع روستایی که موش ها و راسوها به عنوان مخزن این بیماری هستند با سم پاشی و از بین بردن موش ها، چرخه انتقال بیماری به انسان قطع می شود اما متاسفانه در نوع شهری تا زمانی که نخاله های ساختمانی و فاضلابهای غیربهداشتی وجود داشته باشد این چرخه قطع نمی شود.
چندی قبل این بیماری در شهرستان شوش و استان همسایه خوزستان یعنی استان ایلام به شدت گسترش یافت ولی اکنون خبر می رسد که شهرستان دزفول که محیط شهری نسبتا بهترین نسبت به سایر شهرهای مجاور دارد نیز با پدیده گسترش بیماری سالک مواجه شده است و افزاد فراوانی در حال مراجعه بابت ابتلا به بیماری سالک به مراکز درمانی هستند.
رشد ۳۷ درصدی ابتلا به سالک
رئیس مرکز بهداشت دزفول نیز در این خصوص می گوید: گفت: از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه امسال، ۱۴۰ نفر در مناطق روستایی دزفول به بیماری سالک مبتلا شده اند که این امر نسبت به سال گذشته رشد ۳۷ درصدی داشته است.
رضا پور آئین می افزاید: در مناطق شهری دزفول نیز حدود ۹۶ نفر به این بیماری دچار شده اند که نسبت به سال گذشته رشد ۲۶ درصدی داشته است.
وی با بیان اینکه بیشترین موارد ابتلا به این بیماری در منطقه شش دزفول با ۵۹ مورد و شهر امام با ۵۱ مورد بوده است، عنوان می کند: البته تعداد افرادی که در دزفول به بیماری سالک مبتلا شده اند بیشتر از آمار موجود است چرا که بسیاری از افراد پس از ابتلا به این بيماري به پزشک مراجعه نمی کنند.
پورآیین می گوید: این بیماری دارای دو نوع شهری یا خشک و روستایی یا مرطوب است که از طریق انسان به انسان، حیوان به انسان و حیوان به حیوان منتقل می شود و منشأ اصلي این بیماری در اماکن متروکه، نخاله های ساختمانی و زباله ها زندگی می کند.
رئیس مرکز بهداشت دزفول با اشاره به اینکه زخم های ناشی از گزش پشه بدون خارش و درد است که تبدیل به زخم کوچک و قرمز شده و با گذشت زمان بزرگتر و تبدیل به زخم می شوند، عنوان می کند: زمان بهبود سالک خشک بین ۶ تا ۱۲ ماه است، ضمن اينکه بیماری سالک مرطوب نیز بین چهار تا هشت ماه بهبود می یابد.
وی با بیان اینکه بهترین راه پیشگیری از این بیماری بهسازي محیط است، اظهار می کند: تخریب اماکن متروکه، نصب توری بر روی در ها و پنجره ها، استفاده از پماد دورکننده حشرات و پوشاندن زخم های سالک از دیگر راه هاي پیشگیری از این بیماری است.
باید به بهسازی محیط توجه کرد
یک متخصص پوست و مو و عضو هیئت علمی دانشگاه جندی شاپور اهواز نیز ضمن بیان اینکه خطر گزش پشه خاکی همانند انواع حشرات با نزدیک شدن به فصل گرما بیشتر می‌شود، تأکید می کند: چون دوره کمون این بیماری بین دو هفته تا چند ماه است، شیوع بیماری در شش ماهه دوم سال و در فصل پاییز و زمستان بیشتر است.
رضا یعقوبی با بیان اینکه اثر زخم سالک به مدت یکسال باقی می‌ماند که این اثر، اسکار نامیده می‌شود، می گوید: بیماری سالک دو نوع شهری و روستایی دارد که از نوع زخم، مخزن بیماری و نوع انگل تشخیص این دو امکان‌پذیر است.
یعقوبی در خصوص سیر روند بیماری اظهار می کند: پس از گزش شخص توسط پشه خاکی ماده آلوده و گذشت دو تا هشت ماه (دوره کمون بیماری)، در محل گزش پشه، برجستگی به رنگ قرمز در پوست ایجاد می‌شود که کمی خارش دارد، ولی فاقد درد است، با گذشت زمان، رنگ زخم قهوه‌ای شده و سرانجام به صورت زخم سرباز در می‌آید؛ این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است.
وی ضمن بیان اینکه در صورت پیدایش یک یا چند زخم پوستی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می‌شود، باید به احتمال وجود بیماری توجه شود، عنوان می کند: تشخیص قطعی بر اساس مشاهده انگل در ضایعات حاصله، پس از تهیه نمونه است.
یعقوبی از دلایل جدی گرفتن این بیماری را باقی ماندن یک زخم بد شکل برای حتی بیشتر از یک سال، در برخی موارد تغییر شکل شدید در قیافه بیمار با تهاجم بیماری به پلک و بینی و ایجاد عوارض شدید به علت ایجاد عفونت ثانویه با باکتری‌ها عنوان می کند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه روند درمان بیماری طولانی است و گاهی به رغم درمان، جای زخم بر جا می‌ماند، می گوید: برای پیشگیری از این بیماری باید نسبت به بهسازی محیط و از میان بردن استراحتگاه و تکثیر پشه‌ها، پرهیز از انباشتن زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی در اطراف محل زندگی، پرهیز از رها کردن فاضلاب در معابر، اتلاف سگهای ولگرد اقدام کرد.
