مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند با شکستن سکوت رسانه‌ای این تیم مطالعاتی، به شبهات و شائبه‌ها در خصوص جانبداری از دستگاه‌های خاص پاسخ داد و گفت: هنوز هیچ راهکاری نهایی نشده اما راهکار مورد نظر ذی‌نفعان استانی، همان گزینه با اولویت اول دانشگاه تهران است.

دکتر سید محمدعلی بنی‌هاشمی رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران که مطالعات علاج‌بخشی شوری مخزن سد گتوند توسط این مؤسسه انجام شده است، با بیان این‌که روش دانشگاه تهران برای یافتن راهکارهای مناسب جهت کاهش اثرات شوری ناشی از سد گتوند، انجام مطالعات کارشناسی با مشارکت ذی‌نفعان و زیر نظر نمایندگان دستگاه‌های ذی ربط دولتی و خصوصی بوده است، از دلسوزی و حساسیت رسانه‌ها که دغدغه‌های مردم، کارشناسان و مسئولان استانی را پیگیری می‌کنند، تشکر و از همه صاحبنظران دعوت کرد به جای توجه به حاشیه‌ها وارد متن مطالعات انجام شده توسط مؤسسه آب دانشگاه تهران شوند و به نقد کارشناسی آن و ارایه پیشنهادات اصلاحی بپردازند.

سازمان پیچیده کارفرمای انجام مطالعات و مشارکت ذی‌نفعان ملی و استانی

وی افزود: سازمان کارفرمایی این پروژه پیچیده و مرکب از همه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط بوده است و نماینده شخص ریاست جمهور، مسئولیت ارزیابی و تصویب نتایج کار را به عهده داشتند و گاه فرآیند داوری و تصویب، طولانی­ تر از اصل انجام مطالعات بوده است؛ مطالعات با مشارکت نهادهای مختلف علمی در سطح ملی و کارشناسان خبره معرفی‌شده از سوی دستگاه‌های اجرایی و نهادهای استانی و ملی انجام شده است.

رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران ادامه داد: در انجام و نظارت بر پروژه، تنوع و جهت‌گیری‌های مختلف ذی‌نفعان و اعضای دستگاه نظارت، حساسیت فراوان افکار عمومی و به‌خصوص مردم عزیز خوزستان و لزوم پاسخگویی در مقابل بخش‌های وسیعی از جامعه و ذی‌نفعان، تجربه‌ای منحصر به فرد از حل و فصل یک معضل ملی با وجود دیدگاه‌های متقاوت و گاه متضاد در مورد راهکارهای علاج‌بخشی آن، بر جای گذاشته است.

علت واگذاری پروژه علاج‌یابی سد گتوند به دانشگاه تهران

بنی‌هاشمی با بیان این‌که کارفرمای این پروژه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور است، تصریح کرد: این‌که گفته می‌شود وزارت نیرو کارفرمای دانشگاه تهران در این پروژه بوده است، شایعه عجیبی است که زمینه‌های انتشار آن جای تأمل دارد.

وی در خصوص علت واگذاری پروژه علاج‌یابی سد گتوند به دانشگاه تهران، عنوان کرد: جواب این سؤال را قاعدتأ باید سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به‌عنوان کارفرمای پروژه بدهد؛ ما هیچ قدمی برای جذب این پروژه برنداشتیم و نمی‌دانیم چگونه انتخاب شدیم. از سازمان مدیریت تماس گرفته شد و تمایلشان را برای واگذاری این مسئولیت به دانشگاه تهران اعلام کردند.

دانشگاه شهیدچمران و بسیاری مجموعه‌های دیگر توانایی انجام مطالعات را داشت

مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند با اشاره به این‌که در انجام این پروژه همکاران خوبی مانند دانشگاه شهید چمران، جامعه مهندسان مشاور، کمیته ملی آبیاری و زهکشی و کمیته ملی سدهای بزرگ هم داشتیم، از این همکاری قدردانی کرد و ادامه داد: اصولا واگذاری این گونه داوری‌های خیلی خاص به دانشگاه‌ها تازگی دارد. طبیعتأ اگر این موارد زیاد شود، نحوه واگذاری آن هم قانونمند خواهد شد.

بنی‌هاشمی خاطرنشان کرد: از نظر ما دانشگاه شهید چمران اهواز و بسیاری از دیگر دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و مجموعه‌های تخصصی کشور، از توانایی انجام این مطالعات برخوردار هستند و با توجه به ملی‌بودن پروژه مطمئن هستم هر شرکت یا دانشگاه دولتی یا خصوصی دیگری هم انتخاب می­شد، همه متخصصان کشور با ایشان همکاری می‌کردند.

راهکارهای علاج‌بخشی شوری سد گتوند

وی عنوان کرد: بر اساس نتایج مطالعات مصوب دانشگاه تهران پس از غربالگری و ارزیابی راهکارها، دو راهکار با بالاترین اولویت پیشنهاد شده است که راهکار اول تخلیه شوری به حوضچه‌های تبخیر نمک توسط خط لوله به محدوده‌ای در فاصله 35 کیلومتری از بدنه سد و راهکار دوم مدیریت مخزن است که اصول و رویکردهای اعمال آن با مشارکت همه ذی‌نفعان تدوین خواهد شد و صد البته که راهکار دوم با آنچه که تا کنون توسط وزارت نیرو انجام می‌شده است هم از نظر ابزار مورد استفاده و هم رویکردها و اولویت‌ها تفاوت‌های فاحشی خواهد داشت.

رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران افزود: البته تصمیم‌گیری نهایی در خصوص راهکار برتر و چگونگی اعمال آن به عهده شورای عالی آب است که در آینده نزدیک تصمیم‌گیری درباره آن انجام خواهد شد؛ لازم به ذکر است که مطالعات دانشگاه تهران معطوف به تبیین کلان و مقدماتی راهکارها و ارزیابی و اولویت‌بندی آن‌ها بوده است و اجرای راهکار برتر مستلزم انجام مطالعات دقیق است.

بنی‌هاشمی با بیان این‌که ارزیابی مقایسه‌ای و اولویت‌بندی راهکارها بر اساس یک روش علمی انجام شده است، اظهارکرد: طبیعتأ پس از انجام این ارزیابی، اصرار بر اولویت داشتن یک راهکار در خارج از چارچوب ارزیابی و مقایسه با بقیه راهکارها پذیرفتنی نیست. البته ما به هرگونه نقد و پیشنهاد اصلاحی در خصوص چگونگی تبیین راهکارها و روش انجام ارزیابی توجه خواهیم کرد.

انتخاب ایده‌آل برای رفع شوری سد گتوند وجود ندارد

وی بیان کرد: در مقایسه و اولویت‌بندی راهکارها باید به این نکته توجه کرد که تمام راهکارهای علاج‌یابی سد گتوند ضرر‌ها و تبعاتی به دنبال دارند و این‌که گفته می‌شود "راهکارهای علاج‌یابی انتخاب بین بد و بدتر است"، درست است اما باید توجه داشت که انتخاب ایده‌آلی وجود ندارد.

دبیر شورای هماهنگی آب دانشگاه تهران افزود: در واقع نمی‌توان یک راهکار را به صرف داشتن تبعات منفی رد کرد؛ مهم این است که در مقایسه بین راهکارهای محتمل، معایب راهکار برتر کمترین و مزایای آن بیشترین باشد. ایده‌آل این بود که از همه مزایای سد استفاده شده، شاهد هیچ نوع اثر منفی سد بر کیفیت آب کارون نباشیم و این کار با کمترین هزینه‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی انجام شود اما در شرایط موجود با این ایده‌آل فاصله داریم.

گزینه نخست کارگروه علاج‌یابی سد گتوند مورد تأیید ذی‌نعفان خوزستانی است

بنی‌هاشمی ادامه داد: مطالعات در تعامل نزدیک با ذی‌نفعان خوزستانی انجام شده است و آخرین جلسه 29 مهرماه در استانداری خوزستان برگزار شد؛ در این جلسه هم مشخص شد که گزینه نخست کارگروه علاج‌یابی سد گتوند مورد تأیید ذی‌نعفان خوزستانی است. بر اساس جمع بندی استانداری خوزستان از این جلسه، انتقال شورابه به نزدیک سد اولویت اول اعلام شد که با نتایج مطالعات ما همخوان است.

وی با بیان این‌که در مراحل بعدی تدقیق مطالعات می‌توان گزینه‌هایی مثل استفاده اقتصادی‌تر از نمک یا آب شور برای طرح‌هایی مانند شورورزی و آبزی‌پروری را بیشتر بررسی کرد، خاطرنشان کرد: مدیریت پیشرفته مخزن یک راهکار مستقل است که نیازمند مطالعات فوق تخصصی و کاملأ جدید است و همان‌گونه که گفته شد با آنچه در حال حاضر انجام میشود، تفاوت ماهوی و حتی شکلی دارد.

مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند مطالعات علاج‌یابی سد گتوند را دارای فازبندی عنوان و بیان کرد: اگر راهکار انتقال آب شور توسط شورای عالی آب برای مطالعات تکمیلی انتخاب شود، تصمیم‌گیری نهایی در خصوص موقیعت دقیق حوضچه‌ها در مطالعات فاز بعدی علاج‌یابی مشخص می‌شود.

بنی‌هاشمی تصریح کرد: نظر و تمایل افراد، سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف درباره هر یک از راهکارهای پنج‌گانه ارایه‌شده توسط دانشگاه تهران متفاوت است ولی این راهکارها در مطالعات ما اولویت‌بندی شده‌اند. برخی از دستگاه‌ها و افراد بدون توجه به مطالعات انجام شده، راهکارهایی را مطلوب اعلام و حتی برخی قبل از انجام هر مطالعه‌ای، ایده خود برای حل مشکل را مطرح کرده‌اند.

نظر دانشگاه شهیدچمران بر انتقال شورآبه است

وی اظهارداشت: در جلسه 29 مهر که با دعوت استانداری خوزستان تشکیل شد، به نظر می‌رسید که ذی‌نفعان استانی با محوریت استانداری خوزستان تمایل به راهکار با اولویت اول دانشگاه تهران، یعنی انتقال شورآبه به حوضچه‌های تبخیری نزدیک سد دارند.

رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران اضافه کرد: نماینده رسمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در انجام مطالعات مشارکت و نظارت داشته است و بر خلاف آنچه در برخی رسانه‌ها ادعا می‌شود، موافق راهکار by passنیستند و جنین موضعی را اعلام نکرده‌اند. نظر دانشگاه شهید چمران بر راهکار خط انتقال شورآبه است اما این که شورابه به کجا و با چه مشخصاتی منتقل شود، از مواردی است که مطالعات بعدی مشخص خواهد کرد و دانشگاه شهید چمران هم در این خصوص پیشنهاداتی ارایه کرده است.

اثرات و ملاحظات زیست‌محیطی راهکارها

بنی‌هاشمی در خصوص ارزیابی اثرات زیست‌محیطی راهکارهای علاج‌یابی سد گتوند و اخذ مجوزهای زیست‌محیطی مربوطه، گفت: در مطالعات انجام‌شده توسط دانشگاه تهران ارزیابی و اولویت‌بندی راهکارها بر مبنای معیارهای زیست‌محیطی شامل اثرات ناشی از اعمال هر راهکار بر گونه‌های جانوری و گیاهی رودخانه کارون و مخزن سد گتوند، کیفیت آب شرب، صنعت و کشاورزی با وزن بالا در مقایسه با سایر معیارها (نظیر معیارهای فنی، اقتصادی، اجتماعی و ریسک) انجام شده است. بدیهی است مطالعات تفصیلی در مورد راهکار(های) برتر نیز نیازمند تأیید و اخذ مجوز از سازمان محیط زیست است.

وی با اذعان بر این‌که اگر مجوز لازم از سوی سازمان محیط زیست داده نشود هیچ راهکاری اجرا نخواهد شد، افزود: هیچ راهکاری نمی‌تواند نهایی اعلام شود مگر این‌که تأیید سازمان محیط زیست را اخذ کند و گرفتن مجوز سازمان محیط زیست نیازمند ارایه اطلاعاتی توسط تیم مشاور است که در مراحل انجام مطالعات تفصیلی به‌دست خواهد آمد.

تأثیر سد گتوند بر آلودگی کارون 25 درصد است

مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند درباره میزان تأثیر سد گتوند بر آلودگی کارون، با بیان این‌که مطابق اعلام رسمی معاون اول ریاست‌جمهوری در جلسه 23 شهریور شورای عالی آب، سد گتوند یکی از عوامل آلاینده کارون است، ادامه داد: اداره‌کل محیط زیست خوزستان در مطالعاتی که حدود سال 1381 انجام داده است، ضمن فهرست‌کردن سایر عوامل آلاینده کارون، سهم هر یک را نیز مشخص کرده است. مطالعات انجام‌شده توسط دانشگاه تهران نیز سهم سد گتوند در آلودگی رودخانه کارون را 25 درصد اعلام کرده است.

بنی‌هاشمی بیان کرد: حسب اطلاع ما، سد گتوند برخلاف نظر بخش هایی از مردم، ذی‌نفعان، اساتید دانشگاه‌ها و کارشناسان آبگیری شد و قضاوت کلی درباره سد گتوند این است که در آّبگیری آن اشتباه صورت گرفته است و لازم بود قبل از آبگیری، مطالعات علاج‌بخشی شوری مخزن تکمیل می‌شد؛ این امر توسط مسئولان وزارت نیرو پذیرفته شده و در گزارش تیم مطالعات سد گتوند نیز ذکر شده است.

پاسخ به انتقادات در خصوص انگیزه دانشگاه تهران از انجام مطالعات

وی با تأکید بر این‌که مطالعات و راهکارهای علاج‌یابی سد گتوند توسط نهادهای مختلف ذی‌نفع دولتی و خصوصی داوری شده است و حداقل 100 نفر از کارشناسان و نخبگان کشور نظر خود را درباره آن ارایه کرده‌اند، گفت: ما همچنان از نقدهای کارشناسی استقبال می‌کنیم ولی اظهارنظرهای کلی و غیرکارشناسی نمی‌تواند مورد قبول جامعه علمی کشور باشد؛ نقدهای کارشناسی هم معطوف به گزارشات خواهد بود.

این عضو پروژه مطالعات علاج‌یابی سد گتوند در خصوص برخی انتقادات و شبهات در خصوص انگیزه دانشگاه تهران در انجام مطالعات، تصریح کرد: انتظار می‌رود که انتقادها، کارشناسی و عالمانه و با ارجاع به محتوای گزارشات باشد؛ پیش‌داوری، زیر سؤال بردن انگیزه‌ها و ایراد اتهامات بی‌اساس، نقد کارشناسی نیست. در نقد پژوهش متن و محتوای کار را نقد می‌کنند نه این‌که انگیزه پژوهشگر را زیر سؤال ببرند.

اصرار دستگاه‌ها و کارشناسان بر مواضع و منافع سازمانی؛ از چالش‌های مطالعات

بنی‌هاشمی افزود: یکی از چالش‌های مطالعات، اصرار دستگاه‌ها و کارشناسان مختلف بر مواضع و منافع سازمانی خود بود. دانشگاه تهران هم از این وضعیت مستثنی نبوده و برای خود منافع و مواضع سازمانی دارد. منافع سازمانی دانشگاه­ها ایجاب می­کند که بیش و پیش از هر چیز به استقلال علمی و بی‌طرفی خود در داوری کار ارجاع‌شده حساسیت داشته باشند و با تمام توان آن را حفظ کنند.

وی خاطرنشان کرد: با توجه به چالش ملی ایجادشده در خصوص پروژه سد گتوند، منافع سازمانی دانشگاه تهران تطابق کامل با منافع ملی و مقتضیات پروژه داشته و به گواهی افرادی که از نزدیک در جریان مطالعات قرار داشته و گزارشات را مطالعه کرده‌اند، موازین بی‌طرفی و انصاف رعایت شده است.

امیدواریم گزارشات پروژه در اختیار همه صاحبنظران قرار گیرد

رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران با بیان این‌که البته اغلب نقدها با انگیزه‌های کاملأ درست انجام می­شود، اظهارکرد: بسیاری از منتقدان افرادی دلسوز هستند که قبلأ نسبت به مشکلات سد گتوند هشدار داده و خواستار عدم آبگیری آن بودند و اعتقاد دارند که این کار اشتباه بوده است؛ نظرات آن‌ها از روی دلسوزی و دغدغه‌مندی است؛ هر چند مطالعات به شکل بسیار مفصل و طولانی داوری شده است ولی همچنان امیدواریم با مساعدت کارفرما گزارشات دانشگاه در اختیار همه صاحب‌نظران قرار گیرد.

بنی‌هاشمی با ابراز خرسندی از این‌که فضای غالب، نقد کارشناسی است، بیان کرد: به‌طور خاص برای ما باعث افتخار است که در جلسات مختلف و به‌خصوص در جلساتی که با مسئولان استان و ذی‌نفعان استانی برگزار می‌شود، اکثریت ذی‌نفعان با توجه به مطالعه گزارش­ها به طرق مختلف اعتماد خود را به صداقت و بی‌طرفی دانشگاه تهران اعلام می‌کنند و البته این بدان معنا نیست که کار ما را از نظر کارشناسی نقد نکرده باشند.

وی افزود: در همین جلسه آخر در استانداری خوزستان، یکی از کسانی که از نزدیک در جریان مطالعات قرار داشت مطلبی به این مضمون بیان کرد که به‌عنوان یک خوزستانی شهادت می‌دهم که تیم مطالعاتی دانشگاه تهران با صداقت و انصاف و تعصبی مشابه یک مجموعه خوزستانی مطالعات را انجام داده است؛ البته این شخص نقدهای کارشناسی خود را نیز مطرح کرده‌ است.

طراحی و آبگیری سد گتوند؛ یک اشتباه ملی

پاسخ به شائبه جانبداری‌ها در ارایه راهکارها

رییس مؤسسه آب دانشگاه تهران با بیان این‌که بنا به تصریح معاون اول رییس جمهور در "طراحی سد" و به بیان معاون وزارت نیرو در "آبگیری سد" دقت کافی نشده است، اظهارکرد: از این مطالب در گزارش دانشگاه تهران به‌عنوان یک اشتباه ملی یاد شده است؛ برخی از منتقدان فکر می‌کنند حال که این اشتباهات صورت گرفته است برای جبران آن باید سد را خراب کرده و با دور زدن مخزن، آن را از مدار خارج کنیم. طبیعتا برای این افراد فرصت و امکانات لازم وجود نداشته است که رأسا اقدام به مطالعه کارشناسی و مقایسه راهکارها با یکدیگر کنند.

بنی‌هاشمی خاطرنشان کرد: متأسفانه معدودی از منتقدان چنین جمع‌بندی می‌کنند که اگر راهکار مورد نظر آن‌ها از اولویت اول در مطالعات دانشگاه تهران برخوردار نباشد، حتمأ از سد گتوند و متولیان آن جانبداری شده است؟! ما ایده دور زدن مخزن سد را کامل کرده و بر اساس روش علمی با دیگر راهکارها مقایسه کردیم که در اولویت چهارم قرار گرفت.

برخی از این‌که راهکار مورد نظرشان جایگاه اول را ندارد گلایه می‌کنند!

وی افزود: برخی دوستان توقع داشتند که این راهکار اولویت اول را احراز کند و این در حالی است که نه خودشان مطالعه‌ای جهت مقایسه راهکارها با یکدیگر انجام داده‌اند تا بتوانند برتری راهکار موردنظر خودشان را نشان دهند و نه اقدام به مطالعه گزارش ما و نقد آن کرده‌اند. برخی صرفأ به انتهای گزارش نگاه می‌کنند و از این که راهکار مورد نظرشان جایگاه اول را ندارد گلایه می‌کنند! ما این‌گونه برخورد را نقد کارشناسی قلمداد نمی­کنیم.

مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند ادامه داد: اظهار نظر بدون مطالعه، از بی‌دقتی در انجام مطالعات که مورد اشاره معاون اول رییس‌جمهوری قرار گرفته، به‌مراتب بدتر است. تا آنجا که اطلاع داریم غیر از مطالعات اخیر دانشگاه تهران، هیچ مطالعه دیگری به منظور مقایسه راهکارهای مختلف انجام نشده است.

دلیل عدم اطلاع‌رسانی و پاسخ به برخی شبهات مطرح‌شده

بنی‌هاشمی در خصوص دلیل عدم اطلاع‌رسانی و پاسخ به برخی شبهات مطرح‌شده نیز گفت: قبول دارم که بهتر بود اطلاع‌رسانی زودتر انجام می‌شد ولی ما منتظر پایان مطالعات و تصویب گزارشات بودیم که فرآیندی طولانی طی شد. در عین حال به‌طور طبیعی بسیاری از افراد و رسانه‌ها به موضوع سد گتوند می‌پردازند و دانشگاه تهران نه توان پاسخگویی به تک‌تک اظهارنظرها و مقالات منتشره را دارد و نه این کار را به صلاح می‌داند به‌خصوص اگر مطالب منتشره از سبک و سیاق علمی و نقد کارشناسی برخوردار نباشد. البته ما وظایفی نسبت به افکار عمومی و رسانه‌ها داریم که امید است مصاحبه با ایسنای خوزستان بخشی از انتظارات را برآورده کند.