در روزهای گذشته، موضوع مشکلات تنفسی برای شهروندان خوزستانی پس از باران های پاییزی موجبات بحث و تبادل نظر را در فضاهای رسانه ای ایجاد نمود و مسولان و کارشناسان مختلف، نظرات مختلفی را در این زمینه بیان کردند. طرح موضوع گرده افشانی کونوکارپوس ها امسال بیشتر مورد توجه قرار گرفت اگرچه کارشناسان این عامل را به تنهایی دلیل بروز مشکلات تنفسی شهروندان نمی دانند.

به همین منظور گفتگویی با دکتر محمدعلی عصاره زادگان متخصص ایمونولوژی و مولکولار آلرگولوژی و عضو بنیاد ملی نخبگان ریاست جمهوری برای بررسی این موضوع انجام داده ایم.

وی می گوید: در سال 92 زمانی که بعد از تحقیقات بر روی تعداد زیادی بیمار که بعد از بارندگی ها ابتدایی آبانماه دچار مشکل تنگی نفس شده بودند و بررسی شرایط آب و هوایی، بر اساس تحقیقاتی که در زمینه آلرژن های تنفسی در اهواز انجام شد، فرضیه آلاینده های گیاهی و قارچی مطرح گردید.

بگفته وی، مطرح ساختن چنین فرضیه ای شاید حدود یک ماه بعد از وقوع حادثه برای بسیاری از افراد به نظر قابل قبول نبود. حال آنکه در آن زمان احتمال وجود باران اسیدی و آلاینده های دیگری مانند دی اکسید گوگرد، ترکیبات ازت و به طور کلی آلاینده های نفتی، گازی، صنایع فولاد و توسعه نیشکر بیشتر مطرح بود.

در آن زمان فرضیه آلاینده های گیاهی نیز مطرح گردید؛ مبنی بر اینکه بارندگی فصل آبانماه در شهر اهواز، جایی که ساکنین آن سالها در معرض انواع آلاینده های صنعتی بوده اند و دارای ریه ای حساس و تحریک پذیر می باشند، در فصل اوج اوج تراکم گرده گیاهان آلرژی زا در معرض گرده گیاهان و یا اسپور قارچ ها قرار می گیرند.

در این میان رطوبت بالا و باران موجب شوک اسموتیک و خرد شدن دانه های گرده ها و تبدیل آنها به تعداد زیادی قطعات کوچک محرکی خواهد شد که می تواند به عمق ریه های فرد بیمار که از قبل سابقه آلرژی داشته است، نفوذ کنند.

همه گزاره های سناریوی فوق الذکر براساس مطالعات علمی بوده و بعضی از آنها نیز به طور تجربی مورد آزمایش قرار گرفته اند و علاوه بر این نتایج وقایعی مشابه که از حدود بیش از بیست سال پیش در مناطق مختلف جهان گزارش شده است، مقایسه گردید.

بنابراین همانطور که می بینید فرضیه مطرح شده بر اساس مستندات بوده و امسال همانطور که در نظرات کارشناسان و مسئولین ذیربط به چشم می خورد، به نظر با رد صریح عوامل دیگر، همگی احتمال وجود گرده گیاهان و یا اسپور قارچها را نسبت به بقیه عوامل قوی تر می دانند.

با هم این گفتگو را می خوانیم:

آیا امسال عامل تنگی نفس بیماران باران اسیدی و یا سایر آلاینده های صنعتی بوده است؟
حداقل امسال یعنی آبان ماه 94 باتوجه به اعلام رسمی سازمان های مختلف مانند اداره هواشناسی، حفاظت محیط زیست؛ استانداری خوزستان و برخی کارشناسان و متخصصان در دانشگاه علوم پزشکی وجود عامل باران اسیدی و یا آلاینده های صنعتی رد شده است، چرا که در بازه های زمانی مختلف و با آزمایشات نمونه های باران و هوا این عوامل در حد مجاز و طبیعی بوده اند.

بنابراین در بازه زمانی بروز ناگهانی تنگی نفس در ساکنین اهواز، این عوامل به طور مستقیم نمی توانسته اند عامل بروز این واقعه باشند.

در صورت پذیرفتن وجود عامل گرده گیاهان در ایجاد تنگی نفس چرا در ماه های فصل بهار که درآن زمان نیز گیاهان گرده افشانی دارند ما با چنین وقایعی مواجه نیستیم؟
باتوجه به نتایج تحقیقات چندین ساله بنده که در ژورنالهای معتبر بین المللی نیز انتشار یافته است بر اساس الگوی آلرژن ها و نوع گیاهان آلرژی زای شایع در اهواز، در فصل پاییز به نظر تراکم گرده ها بسیار بیشتر از فصل بهار و به موازات آن نیز مراجعات بیماران مبتلا به آلرژی فصلی به پزشکان در فصل پاییز بیشتر از بهار است. هرچند که این نکته باید با نمونه برداری از هوای شهر اهواز مورد بررسی قرار گیرد.
همچنین نباید فراموش کنیم که در اهواز شروع بارندگی و افزایش رطوبت نسبی هوا در ماه آبان و اوایل آذر بوده و به طور معمول در اهواز در ماه های اردیبهشت و خردادماه که اوج گرده افشانی گیاهان بهاری است بارندگی وجود نداشته و رطوبت نسبی هوا اندک است.

با توجه به اینکه در شهر های دیگر نیز ما گرده افشانی گیاهان را داریم چرا در شهر های دیگر کشور و یا در شهرهای شمالی استان خوزستان چنین اتفاقی روی نمی دهد؟
گرده افشانی گیاهان در همه شهرها امری طبیعی و بدیهی است. در این شهرها نیز در فصل بهار و پاییز مراجعات بیماران مبتلا به آلرژی فصلی به متخصصان افزایش قابل توجهی دارد اما آنچه که در شهر اهواز و برخی دیگر از شهرهای جنوبی استان خوزستان را از بقیه مکان ها متمایز می نماید آن است که در هیچ شهری مانند اهواز و آبادان آلاینده های صنعتی  و نفتی به این مقدار بالا نیست . یا در نزدیکی کدام شهر ایران هرساله هکتار ها مزارع نیشکر را می سوزانند و دود ناشی از آن را مردم تنفس می کنند؟

در واقع تأکید می کنم که اهواز مجموعه ای از شرایط باعث بروز چنین مشکلی شده است، به این مجموعه توجه نمایید: رطوبت بالا، گرده افشانی، فرد آلرژیک و یک ریه تحت تأثیر سالهای متمادی آلاینده های صنعتی و غیر صنعتی؛ اینها همه می توانند قطعات یک پازل باشند.
مضاف بر اینکه وقوع طوفان های گرد و غباری که سالهاست به عنوان یک مهمان ناخوانده هم نشین ها ساکنین اهواز شده است، در کجای ایران به این شدت وجود دارد.

با قبول احتمال دخالت گرده گیاهان به عنوان یکی از چندین عامل بروز این واقعه آیا گرده گیاه کونوکارپوس می تواند عامل اصلی در نظر گرفته شده است؟
در ارتباط با این گیاه نکاتی باید  روشن شود زیرا این احتمال در چند روز اخیر بسیار مورد توجه مسئولین و رسانه ها قرار گرفته است که  البته بعضی از کارشناسان این عامل را به صراحت رد نموده اند.

اینجانب به عنوان فردی که سال ها در زمینه شناسایی و تعیین مشخصات ایمونوشیمایی و مولوکلی آلرژن های گیاهی فعالیت نموده ام به نظر بدون تحقیقات و بررسی گرده این گیاه از نظر آلرژی زایی و همچنین تراکم این گرده در اتمسفر اهواز نمی توان این احتمال را اثبات یا رد نمود. البته لزوم این بررسی و تحقیق را شخصا و حضورا با برخی از مسئولین مطرح کردم هرچند که تاکنون اراده انجام چنین تحقیقاتی در منطقه مشاهده نشده است.

به هر حال آنچه مسلم است نتایج تحقیقی خودجوش بر روی این گیاه حاکی از آن است که کنوکارپوس در فصل گرده افشانی به دلیل حجم زیاد و چشمگیر گلدهی به مقدار زیاد گرده تولید می کند.

همچنین واقعیتی دیگر که البته باید اثبات شود آن است که این گیاه زمانی که دارای ارتفاعی بیش از ۳ یا ۴ متر داشته باشد شروع به گلدهی می نماید و درختان کنوکارپوسی که کوتاه بوده به طور مرتب هرس می شوند به نظر قادر به گلدهی نمی باشند. بنابر یکی از موارد پیشگیری کننده ای که مدت ها پیش به مسئولین پیشنهاد داده شده بود، کوتاه و هرس نمودن مکرر این گیاه است. به هر حال آنچه بدیهی است و تحقیقات قبلی آن را به اثبات رسانده اند آن است که به طور کلی یکی از خصوصیات آلرژی زا شدن یک عامل تنفسی در انسان تراکم بالای آن در هوای تنفسی فرد مستعد می باشد.

به عبارتی شخصی که استعداد ابتلا به آلرژی دارد اگر با حجم زیادی از یک ماده به قوه آلرژی زا مواجه شود احتمال بروز حساسیت شخص به آن ماده بسیار زیاد بوده و این امری اجتناب ناپذیر است مضاف بر اینکه به طور کلی سالهاست اجتناب از مواجهه با عوامل آلرژی زا به عنوان قطعی ترین روش درمان آلرژی در نظر گرفته می شود.

 چرا بعد از سالها که از کاشت این گیاه در اهواز و سایر شهرهای استان می گذرد، شهروندان از سال 92 با تنگی نفس بعد از بارندگی مواجه شده اند؟
به هر حال از سالهای قبل از سال 92 هم مشکلات تنفسی اما با شدت کمتر در اهواز وجود داشته است اما آنچه به نظر می آید رفته رفته با کاشت بیشتر این گیاه و بزرگ شدن این گیاهان و رسیدن سن بیشتر آنها به دوره گل دهی، شاید بتوان سال 92 را به عنوان سالی که همه شرایط برای بروز حمله تنگی نفس برای افراد آلرژیک مهیا شده (فصل شروع بارندگی، رطوبت نسبی بالا، اوج تراکم، گرده گیاهان آلرژی زا در اهواز) در نظر گرفت.

اما مجدداً  تاکید می کنم به این سرعت پذیرش عامل گرده گیاه درخت کنوکارپوس به عنوان عامل اصلی این واقعه به نظر حرکتی غیرعلمی است. در این مرحله و پیش از آزمایشات همه جانبه اکولوژی گیاه، آلرژی زایی و یا میزان تراکم این گرده در اتمسفر نمی توان به طور قطع و یقین اظهار نظر کرد البته به همان اندازه اطمینان هم نمی توان وجود این عامل را رد نمود. به هر حال زبان علم، زبان سند و مدارک تجربی و آزمایشگاهی است و هرگونه اظهار نظر بدون مدرک و سند و تحقیق که این روزها نیز در رسانه ها بسیار به چشم می خورد جز بی اعتماد نمودن شهروندان گرامی به سخنان مسئولین و کارشناسان هیچ ره آوردی نخواهد داشت.

در پایان صراحتا تاکید می کنم همانگونه که بارها بیان شد عامل آلاینده های گیاهی و قارچی که در سال 92 مطرح شد یک فرضیه است که با تخصیص اعتبار توسط سازمانهای ذیربط می توان آن را مورد آزمایش قرار داد. هر  که قراین و مدارک بدست آمده از سال92 تا کنون و اینکه به نظر تدابیر پیشگیری کننده ای که در قالب یک گزارش تحویل مسئولین داده شد، توانسته است موجب کاهش بروز تنگی نفس در بیماران شود چرا که همانطور که پیش بینی شده بود هر سال در صورت عدم رعایت تدابیر پیشگیری کننده ممکن است شدت واقعه بطور تصاعدی افزایش یابد.

آقای دکتر با توجه به فعالیت شما در کمیته تحقیقاتی مربوطه در سال 92، بفرمایید که چه تدابیری برای پیشگیری از موراد مشابه به مسئولان ذیربط ارائه کردید؟
تدابیر پیشگیری کننده مطرح شده در گزارش سال92 که می بایست مورد نوجه مسئولان و شهروندان قرار بگیرد به این شرحی است که عرض می کنم؛

-    3 روز پیش از بارندگی و یا هوای با رطوبت بیش از 85درصد(در بازه ی زمانی مهر، آبان و یا ابتدای آذرماه): تحت نظر پزشک معالج، افراد ذیل اقدام به استفاده از داروهای ضدحساسیت و پیشگیری کننده نمایند، حتی در صورتی که علایم آلرژی بارزی در آنها وجود نداشته باشد:

 1- افراد با سابقه رینیت آلرژیک(فصلی و یا سالیانه) 2-افراد با سابقه آسم 3- افرادی که سابقه تنگی نفس بعد از باران و یا در هنگام رطوبت بالا دارند.

-    روز قبل از بارندگی پاییزی و یا هوای با رطوبت بیش از 85درصد(در بازه زمانی مهر، آبان و یا ابتدای آذرماه): 1- فرد از قبل از بارندگی نباید در فضاهای خارج از خانه تردد نماید و بهتر است تا حد امکان از بیرون رفتن از خانه پرهیز کند. 2- پنجره ها، درب تراس و یا هال بسته شده و سعی شود این مورد تا روز بعد از بارندگی رعایت شود. بعبارتی قبل، در هنگام بارندگی و بعد از آن فرد نباید با هوای خارج از خانه ارتباط داشته باشد.

-    2 روز بعد از بارندگی پاییزی و یا هوای با رطوبت بیش از 85 درصد(در بازه زمانی مهر، آبان و یا ابتدای آذرماه): 1- تحت نظر پزشک معالج اقدام به استفاده از داروهای ضدحساسیت و پیشگیری کننده حتی در صورتی که علایم بارزی در آنها وجود نداشته باشد.2- استفاده از ماسک های N95 در فضاهای بیرون از خانه.