عامل تنگی نفس خوزستانی ها همچنان ناشناخته است و در غیاب مطالعات جامع، هنوز درباره علت اصلی آن اختلاف نظر وجود دارد.

در پاییز 92 بیش از 22 هزار نفر، پاییز 93 بیش از 16 هزار نفر و امسال تا کنون بیش از 17هزار نفر از خوزستانی ها بع از بارش باران به دلیل تنگی نفس راهی مراکز درمانی شده اند.

بحث درباره منشاء تنگی نفس، پاییز هر سال داغ می شود اما متهم اصلی همچنان ناشناخته است.

نخستین احتمال درباره منشاء تنگی نفس، بارش باران اسیدی بود، گزینه ای که در این سه سال همیشه رد شده است.

اخیرا کوروش بهادری مدیرکل هواشناسی خوزستان گفته است: با راه اندازی دستگاه سنجش باران های اسیدی در این اداره و نمونه برداری از باران امسال باز هم ثابت شده که باران اسیدی در کار نبوده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز می گوید: در نخستین سال بروز پدیده تنگی نفس بعد از بارش باران در اهواز 18 گزینه به عنوان منشاء این مشکل مطرح شد که به جز چهار گزینه همگی منتفی شده اند.

وی با بیان اینکه وقوع باران اسیدی نیز رد شده است می افزاید: هنوز هیچ نظر قطعی درباره عامل تنگی نفس نمی توان داد.

وی در عین حال گفت: اکنون چهار عامل شامل آلودگی فلزهای نفتی، سوزاندن مزارع نیشکر، سوزاندن لاستیک و زباله و گرده افشانی گیاهان مطرح است که احتمال گرده افشانی گیاهان از دیگر گزینه ها قوی تر است.


*کونوکارپوس مظنون است

رییس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز مهم ترین متهم را مواد حساسیت زا می داند.

اسماعیل ایدنی توضیح می دهد: زبان علم، زبان عدم قطعیت است و فرضیه ای است که خلاف آن ثابت نشده یا آزمون پذیری و تکرارپذیری آن را نقض نکرده است؛ بر همین اساس ما در هیچ کتاب پزشکی هیچ چیزی را به طور قطع نمی توانیم اعلام کنیم اما این عدم قطعیت باعث نمی شود یافته ها و را در نظر نگیریم.

وی ادامه می دهد: در سال 92 در اولین و دومین بارندگی پاییز با پدیده ای به نام تنگی نفس روبرو شدیم که تا کنون سابقه نداشت و علیرغم اینکه هوای بسیار آلوده تری مانند توفان خاک بهمن 93 و باران های شدیدتری را تجربه کرده بودیم اما تا کنون با این تعداد بیمار مواجه نشده بودیم به این ترتیب آلودگی هوا نمی تواند توجیه کاملی برای تبیین و توضیح این اتفاق باشد و به نظر می رسد و احتمال دارد که این پدیده فصلی باشد.

این فوق تخصص ریه و مجاری تنفسی با اشاره به فصول آلرژی در بهار و پاییز می افزاید: در این فصول مواد حساسیت زا (گرده گیاهی) توسط درختان و گیاهان در هوا منتشر و باعث آلرژی یا حساسیت فصلی می شود و مردم دچار خارش چشم و گلو و آبریزش بینی و چشم می شوند.

وی درباره فرضیه خود می گوید: در زمان بارندگی با مرطوب و متورم شدن کاسه برگ ها و ترکیدن آنها، به طور ناگهانی مقادیر زیادی گرده گیاهی حساسیت زا در هوا منتشر می شود که غلظت آن را چندین برابر می کند.

رییس کارگروه تنگی نفس، تاکید می کند: تحقیقات ما ثابت کرده که به دنبال بارندگی، سطح مواد محرک و حساسیت زا طوری تغییر و روی مجاری تنفسی اثر می کند که باعث التهاب در آنها می شود در نتیجه باعث می شود راه های تنفسی دچار انسداد و فرد دچار خس خس و تنگی نفس شود که این عارضه همان آسم است.

وی با بیان اینکه جنس این عامل را نمی توانیم مشخص کنیم می افزاید: ما به عنوان دستگاه بهداشت با عارضه مواجه هستیم و سازمان محیط زیست باید دستگاه هایی برای سنجش ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون داشته باشد تا مقدار و جنس آنها را در هوا معلوم کند و فرضیه کامل شود.

ایدنی تاکید می کند: ما پنهانکاری نمی کنیم و قصد نداریم صنایع آلاینده و نفت و فولاد و نیشکر را مخفی کنیم بلکه فرضیه مواد حساسیت زا محتمل ترین فرضیه است، البته چون هنوز ذرات موجود در هوا اندازه گیری و شناسایی نشده نمی توانیم آن را با قطعیت اعلام کنیم.

وی اظهار می کند: از طرف دیگر زمینه بروز حساسیت دستگاه تنفسی در مردم بیشتر شده و خاک و نفت و سایر آلودگی ها باعث افزایش این حساسیت می شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه نیازمند انجام تحقیقات تکمیلی هستیم، می گوید: به گیاه کونوکارپوس مظنون هستم به این دلیل که در یکی دو دهه گذشته اکوسیستم دستکاری شده و ترکیب گیاهی آن بر هم خورده است و درختان بومی همچون نخل، کنار و بیدمجنون از بین رفته و جای آنها را کونوکاروپوس گرفته است که این تغییرات قطعا در طبیعت تاثیر دارد.

*استدلال ضعیف

ایده ها درباره متهم تنگی نفس متنوع است. چرخش در اظهارنظرهای مسئولان نیز مشهود است. چنانکه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست، که مرداد امسال اعلام کرده بود علت تنگی نفس خوزستانی ها فلرهای یکی از واحدهای نفتی در اطراف اهواز است، اکنون و سه ماه بعد از این اظهار نظر در نوشتاری در شبکه های اجتماعی علت را نامعلوم دانسته و بحث گرده افشانی گیاهان به ویژه کونوکارپوس را پیش کشیده است.

حسین آخانی گیاهشناس مشهور و عضو هیات علمی دانشگاه تهران اما در صفحه فیس بوک خود نوشته این استدلال که کونوکارپوس عامل تنگی نفس است، استدلال ضعیفی است.


*تهدید مه دود فتوشیمیایی

یک عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اهواز همچنین معتقد است که منشاء تنگی نفس خوزستانی ها آلاینده صنعتی است.

مهران افخمی می گوید: فکر می کنم آلاینده ای در جو هست که به دلیل سبکی در لایه های فوقانی قرار می گیرد و با بارندگی حل می شود و پایین می آید؛ در این صورت می توانیم بگوییم که افزایش رطوبت خطرناک است و محیط بارانی شرایط را برای این آلاینده مستعد می کند.

وی با بیان اینکه احتمال می دهم یک آلایندگی ثانویه باشد، می افزاید: در اثر فعالیت های صنعتی بشر ترکیبات سمی جدید (اکسیدهای نیتروژن و هیدرو کربن ها) به عناصر سازنده هوا افزوده می شود که این ترکیبات شیمیایی جدید تولید ابر گازی شکل در سطح شهرها می کند که مه دود فتوشیمیایی نام دارد و متشکل از اکسیدان های بسیار قوی مانند ازن و پیروکسی استیل نیترات (PAN) است که این آلودگی بسیار خطرناکو حساسیت زا و مرگ آور است.

افخمی اضافه می کند: گرده افشانی نمی تواند دلیل تنگی نفس باشد زیرا در این صورت باید در خیلی از نقاط دنیا مثلا آسیای جنوب شرقی این اتفاق بیفتند، به این ترتیب منشاءگیاهی برای تنگی نفس نوعی فرافکنی است و ساده ترین چیزی است که می توان به آن تکیه کرد.

وی مهمترین راهکار کوتاه مدت را با توجه به اینکه امکانات آزمایش نمونه هوا در کشور وجود ندارد، ارسال نمونه ها به خارج از کشور می داند تا ترکیبات آن مشخص شود.

این محقق تصریح می کند: سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه ضعیف عمل کرده و نتوانسته این مسائل را مدیریت کند زیرا فقط امسال 11 هزار نفر به تنگی نفس مبتلا شده اند و برخی افراد به عفونت ریوی مبتلا شده اند که این مساله حائز اهمیت است و ارزش پیگیری دارد، البته باید به این مساله توجه داشت که هزینه درمان هم اکنون به دولت تحمیل می شود.

افخمی می گوید: از سوی دیگر در خوزستان به دلیل گرد و غبار، شرایط بد اقلیمی و آلاینده های زیاد مردم ریه های سالمی ندارند و شاید اگر در یک استان دیگر این اتفاق می افتاد منجر به بحران تنگی نفس نمی شد.

*برای اظهارنظر زود است

یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز نیز می گوید: درباره عوامل تنگی نفس مطالعات زیادی صورت نگرفته و هنوز به نتیجه واحدی دست نیافته ایم بنابراین نمی توان درباره آن اظهار نظر کرد.

نعمت الله جعفرزاده می افزاید: عوامل متعددی درباره آن عنوان شده که برخی از آنها با منطق انطباق ندارد مانند باران اسیدی؛ زیرا نتایج به دست آمده از آب باران در این دو سه سال نشان می دهد که اسیدی نبوده و PH خنثی دارد.

وی توضیح می دهد: در مجموع با دو مساله عمده مواجه هستیم: عوامل طبیعی و اقلیمی مانند گرده گیاهان یا هاگ قارچ ها و یا تغییرات اقلیمی که موجب جابجایی خاک می شود و عوامل مصنوعی و آلاینده مانند صنایع، آتش زدن مزارع و لاستیک.

عضو تیم تحقیقاتی طرح جامع آلودگی هوای اهواز تاکید می کند: این پدیده ممکن است ناشی از چند عامل باشد و باید با مطالعه مشخص شود سهم هر کدام از عوامل چقدر است.

به گفته وی اکنون تعدادی از دستگاه ها و دانشگاه ها در حال انجام مطالعات موردی هستند اما تشکیل یک گروه و انجام مطالعه مشترک همه جانبه با برنامه مشترک لازم است تا بتواند به جواب نهایی برسد و استانداری خوزستان یا ستاد بحران می تواند رهبری این کارگروه را به عهده بگیرد.

این عضو هیات علمی دانشکده بهداشت همچنین با اشاره به بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای اهواز اظهار می کند: این طرح در سال 91 و قبل از آغاز بحران تنگی نفس آغاز شده بود و این مساله به عنوان عامل در طرح پیش بینی نشده اما تحلیل داده های موجود انجام شده است.

*هراس از باران

بیش از 55 هزار مراجعه تنگی نفس، حاصل باران های پاییزی سه سال پیش بوده است.

اکنون هراس از قدم زدن زیر باران پاییزی نیز به دیگر نگرانی های اهواز، آلوده ترین شهر جهان، اضافه شده است. آیا وقت آن نرسیده که تصمیم قاطع برای درمان تنگی نفس شکل بگیرد؟