مرحوم شیخ شوشتری(ره) در زمان حیات خود محل رجوع بسیاری از علما و فقهای زمان خویش بود و احترام ویژه‌ای هم در بین عموم مردم داشت.
متولد نجف
علامه در شرح زندگی خود ابراز می‌کند: «محل تولد بنده نجف است، والدین مادرم اهل کرمان بودند در نجف ساکن و مجاور شده بودند و مادر بنده در نجف متولد شد. پدرم نزد آقا سید محمد کاظم یزدی و آخوند ملا کاظم خراسانی، مشغول تحصیل بود و سپس به شوشتر آمدند. مدت کمی از زندگی ما در شوشتر نگذشته بود که والده بنده فوت شد و بعد از مرگ والده نزد چند تن از آقایان مثل آقا سید حسین نوری و آقا سید مهدی آل طیب و... مشغول درس خواندن شدم. زمانی که دوران بی حجابی در ایران آغاز شد روزی که داشتند زن‌ها را با طبل و علم کشف حجاب می‌کردند بنده به عراق رفتم و حدود شش سال در آنجا ماندم، درعتبات که بودم قاموس الرجال را در دو جلد نوشتم، بعد چهار جلد شد، بعد مرتباً بر مطالبش اضافه کردم...»
کتاب‌های معروف
قاموس الرجال؛ مهم‌ترین تألیف علامه شیخ (ره) می‌باشد که در 14 جلد نوشته شده و ایشان را به «صاحب قاموس الرجال» می‌خوانند. از دیگر کتب مرحوم علامه شیخ شوشتری (ره) می‌توان به النجعة فی شرح اللعمه، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه، آیات البینات فی حقیه بعض المنامات، الاربعون حدیثا، رساله در محاکمه بین شیخ صدوق و شیخ مفید در یک مسأله کلامی، الرساله المبصره فی احوال البصیریه، قضاء امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، الاوائل، البدایع، رساله فی تواریخ النبی و آلال، اخبار الدخیله، مقدمه توحید مفضّل و چندین کتاب خطی منتشر نشده اشاره کرد. همچنین برخی از مریدان شیخ گفته‌اند که ایشان قصد داشت چندین کتاب از جمله کتابی در مورد امام زمان (عج) بنویسد که عمر با برکت‌اش کفاف نداد.
شوشترِ دارالمومنین
از دیگر نکات مهم در خصوص نقش ایشان در دنیای اسلام می‌شود به تاثیر حضور علامه بزرگوار شیخ شوشتری در شوشتر اشاره کرد، که شوشتر یکی از کهنترین شهرهای جهان که در دوران اسلامی به دارالمؤمنین نیز معروف بود بعد از حضور آن علامه کبیر بار دیگر اهمیت خاصی پیدا کند، زیرا شخصیت‌های علمی زیادی برای زیارت شیخ و بهره گیری از چشمه پر فیض معظم له راهی شوشتر می‌شدند.
اظهارات بزرگان در مورد علامه شیخ (ره)
شخصیت‌های زیادی درباره تلاش‌ها و مقالات علمی علامه شیخ محمد تقی شوشتری(ره) اظهار نظر کرده و کارهای ارزشمند ایشان را ستوده‌اند. برخی بر این اظهار نظرها را مختصراً نقل می‌کنیم:
- آیت الله سید موسی شبیری زنجانی: هم خودشان و کتابشان، قاموس الرجال، را باید جزء حسنات عصر حاضر به شمار آورد.
- آیت الله جعفر سبحانی: کلیه آثار استاد محقق، از ابتکار و نوآوری برخورداراست و اثر دیگر از خلاقیت و بینش بزرگ و دید عمیق اوست.
- استاد دکتر سید جعفر شهیدی: متاسفانه جزء معدودی از خواص با آقای شوشتری و آثار او آشنا نیستند، شاید از آن جهت که این بزرگوار با بوق و کرنا پیوندی ندارد و یا نمی‌خواهد پیوند داشته باشد.
- آیت الله سید محمد جزایری: آیت الله حاج شیخ محمد تقی شیخ، سلمان ثانی، اکنون سرآمد عمای اسلام در علم حدیث و رجال است.
- دکتر علی شریعتی: ایشان در مقیاس جهانی قابل مقایسه هستند. از لحاظ کار علمی، شخصیت علمی، سیره علمی و عملی... شوشتر در واقع یک (موزه علمی زنده) دارد و وجود ایشان نور و برکت و سبب دل گرمی و مایه امید است.
- مرحوم حجت الاسلام علی دوانی: به حق ایشان را باید از نوابغ نامی به شمار آورد که قرن‌ها می‌گذرد تا یکی از آنها پدید آید.
- رحلت شیخ به نقل از کتاب محقق شوشتری (قاموس پژوهش): خورشید خوزستان پس از عمری نور افشانی در آسمان دانش و دین، بالاخره در 29/2/1374ذی الحجه 1415 (ظاهراً) غروب کرد. در استان خوزستان سه روز عزای عمومی اعلام شد و مردم که تازه داشتند خود را برای دهه محرم و عاشورای حسینی آماده می‌کردند، دهه آخر ذی الحجه را نیز ماتم گرفتند.
شیخ در وقت خود با کسی تعارف نداشت
حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمدتقی شوشتری(ره) به لحاظ علمی در اوج بوده اما همچنان مجهول القدر است. آنچه آن عالم ربانی در ذهن خود داشت بیش از آن تألیفاتی است که در حال حاضر به‌جامعه علمی جهان اسلام عرضه شده است.
علامه(ره) در وقت خود با هیچ‌کسی تعارف نداشت و آن‌چنان مشاغل علمی و تألیفاتی این بزرگوار، زیاد و گسترده بود که عاقبت آن مرحوم با کمبود وقت مواجه شده و مطالبی همچون تفسیر قرآن، مقتل مستند امام حسین(علیه‌السلام) معجزات ائمه اطهار(علیهم‌السلام) از لسان مبارک معصومین و مسائل مربوط به مهدویت که در ذهن ایشان بود نانوشته ماند.
آن فقیه پارسا در سال ۱۳۶۴ در مصاحبه‌ای که با مجله کیهان فرهنگی داشتند در مورد شدت مشغله علمی خود و استفاده از وقتشان، می‌گوید: «اگر ۲۴ ساعت شبانه‌روز را هم کار کنم، برای کارهایی که در نظر دارم کفایت نمی‌کند.»
شوق ویژه علامه به مطالعه
ایشان چنان به مطالعه و تألیف مشتاق بود که هیچ‌چیز به‌جز فعالیت علمی بر ایشان اهمیت نداشت و در این راه هم از کمترین وقت خویش استفاده می‌کرد تا جایی که ایشان بخش متاجر کتاب لمعه که از کتب درسی طلاب علوم دینی در حوزه‌های علمیه است را همراه خود به مکه برده بود و پس از فارغ شدن از مناسک حج مشغول به نوشتن شرح کتاب مذکور شد که پس از مهروموم‌ها این کتاب تبدیل به کتابی جامع با شرحی علمی در یازده جلد بنام «النجعه فی شرح اللمعه» شد. کتابی بی‌بدیل در زمینه فقه که برای استفاده طلاب و اساتید حوزه‌های علمیه بسیار کاربردی است.
شوق علامه محقق شیخ شوشتری(ره) به مطالعه آن‌قدر زیاد بود که فرمودند: «من همیشه با کتاب خواب می‌رفتم و با کتاب بیدار می‌شدم. حتی می‌رفتم داخل یک اتاقی، و در را می‌بستم که کسی نیاید، مطالعه کنم.»
محبوبیت مردمی
آن فقیه عالی‌قدر از محبوبیت و مقبولیت عمومی والایی برخوردار بوده و هنوز شاهد هستیم پس از ارتحال آن عالم عامل نام مبارک و ذکر کرامات ایشان دراز لسان مردم شنیده می‌شود و این شدت علاقه به خاطر آن است که خداوند متعال در قرآن راه محبوب شدن را به همگان نشان داده است و علامه شیخ(ره) به خاطر عمل به دستور الهی بین مردم محبوب شد.
خداوند در آیه ۹۶ سوره مریم «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» می‌فرمایند؛ «کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند، خداوند آنها را در بین مردم عزیز کرده و محبت آنها را در دل‌های مردم قرار می‌دهد.» و در روایات داریم اگر کسی رابطه‌ی خود و خدایش را درست کند، خداوند نیز رابطه‌ی این شخص را با مردم درست می‌کند و می‌بینیم این موهبت الهی در حق مرحوم شیخ شوشتری (ره) تمام شده است.
ایشان با حسن خلق با مردم رفتار می‌کرد بطوریکه اکثر مردم از آن بزرگوار دعوت می‌کردند تا منازلشان به قدوم حضرت علامه(ره) منّور گردد و چون ایشان عالم بی‌تکلفی بود مردم هم در نهایت احترام با ایشان راحت بودند، با همان پذیرایی و غذای ساده‌ای که داشتند از آن مرحوم پذیرایی می‌کردند.
شدت اعتقاد و علاقه‌ی مردم شوشتر به مرحوم علامه(ره) در حدّی بود که بیشتر عقدهای ازدواج جهت تیمن و تبرک توسط ایشان صورت می‌گرفت. کلام آن عالم وارسته نفوذ خاصی داشت بطوریکه منبر ایشان در ۱۳ شب اول ماه محرم و شب‌های ماه مبارک رمضان مشتاقان زیادی داشت و مواعظ آن مرحوم راه گشای طالبان حقیقت بود.
سرانجام مرحوم علامه شیخ شوشتری (ره) صبحگاه روز ۲۹ اردیبهشت سال ۱۳۷۴ دعوت حق را لبیک گفت. هم اکنون منزل شخصی علامه وقف کتابخانه آستان قدس رضوی است و آثار گرانبهایش نیز در این کتابخانه و لوازم شخصی ایشان در اتاق شخصی‌اش به همان صورت نگهداری می‌شود و مرقد مطهرش هر روز پذیرای تعداد زیادی از زائرین مشتاق و دوستداران ایشان است.
بخشی از وصیت نامه شیخ شوشتری (ره)
«نظر به اینکه هر کسی بعد از خودش تا یک ثلث کلیه ما یملک خود حق دارد برای خودش قرار بدهد، قرار دادم ابتدا کتاب‌هایم به عنوان وقف عمومی و اگر میسر بشود در اتاقی که هستند باقی بوده و الا در بقعه سید محمد بازار و اگر در شهر استفاده نشد به نجف در حسینیه شوشتری‌ها منتقل بشوند. اگر در شهر مانده و منتقل نشده تولیت آنها با پسرم می‌باشد و هر کتابی را که اولادم یا دامادم احتیاج کامل به آن داشته می‌توانند آن را برای خود بر دارند و بعد از کتا‌‌ب‌ها زیارت مدینه نیابتی برایم بدهند و بعد از آن اگر چیزی بماند از ثلث به ارحام مستحق داده شود. و وصی خود قرار دادم آقای افقه را و ناظر پسرم را.... محمد تقی شیخ 8 فروردین 1372 خورشیدی
شعر محمدباقر محب شوشتری در مورد علامه
کوهی ز علم ذات الهی به شوشتر است
کز او مسیر معرفت حق منور است
ارباب معرفت همه اقرار کرده اند
بر تارک علوم زمان همچو افسر است
نازد بر او تشیع و دانند شیعیان
در آسمان علم چو رخشنده اختر
در گلستان معرفت حق قدم گذار
بنگر فضا چگونه ز عطرش منور
تقوا و زهد و علم و عمل مستتر در او
بر روی او گشوده ز هر علم یک در است
داد زبان خامه او قصه ای دراز شرحش
کجا به قطعه شعری میسر است
از من زبان الکن و از او کلام نغز
کی قطره ای به وسعت دریا برابر است
گر اهل بینشی قدمی رنجه کن ببین
دریایی از علوم خدا شیخ شوشتر است
آئین حق گرفته از او جلوه‌ای دگر
این بحر معرفت نوه شیخ جعفر است
قاموس او زبانزد ارباب معرفت
در گنجه علوم درخشنده گوهر است
یک از هزار گفت محب ورنه وصف او
بیرون یقین ز حوصله کلک و دفتر است
