دزفول با قدمتی ۹ هزار ساله یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و محل‌های شهرنشینی در جهان شناخته می‌شود و آغاز نخستین لوحه‌های کتابت، ایجاد نخستین دانشگاه در دنیا، نخستین سند دریانوردی، نخستین موسیقی گروه نوازی، سیستم آبرسانی سه هزار و ۴۰۰ ساله، ابداع سیفون و خانه سازی و معماری خاص دزفول که آن را با نام شهر آجر معرفی می‌کند از افتخارات این سرزمین است.
پیشینه پربار تاریخی همان قدر که باعث افتخار و مباهات است، در حفظ و نگهداری آن هم باید کوشا بود و وظیفه مدیریت شهری در برنامه ریزی و توسعه آن برهیچ کس پوشیده نیست.
شهر دزفول با مساحت چهار هزار و ۷۳۰ هکتار دارای ۲۰۰ هکتار بافت تاریخی است؛ اگرچه این بافت در گذشته دارای عملکرد منطقی بوده و نیاز شهروندان را پاسخگو بوده ولی به علت رشد نکردن نسبت به سایر نقاط شهری با فرسودگی کاربردی و عملکردی مواجه شده و اغلب جوابگوی نیازهای ساکنان خود نیست.

به هر حال این بافت جزئی از پیکره کهن شهر دزفول است و باید زنده شود؛ شرایط اجتماعی حاکم بر این محدوده، ضعف اقتصادی سکنه و کمبود خدمات شهری، نقل مکان سکنه و تخلیه خانه‌ها از عوامل آسیب رسان بافت قدیم به شمار می‌روند که مسوولان را مجبور به توجه به این بافت ارزشمند می‌کند.

با توجه به موارد یاد شده بازآفرینی بافت قدیم دزفول برای جلوگیری از خسارات حوادث طبیعی به ویژه زلزله ضروری است؛ مشاور شهرداری دزفول و مشاور مطالعات سطح یک گونه بندی در این باره می‌گوید: زلزله در کنار سیل و دیگر بلایای طبیعی می‌تواند آسیب رسان و بحران زا باشد و این امر ابعاد بازآفرینی را گسترده‌تر می‌کند.
حسن پیروانه معتقد است یکی از مباحث مورد توجه درخصوص بافت تاریخی، مباحث اجتماعی است که در بافت قدیم دزفول نیز با این عرصه مواجه هستیم.
طبق مصوبات شورای عالی بازآفرینی، شاخص‌های عرض کم و ناپایداری ابنیه، مبنایی شده‌اند تا شهرداری‌ها مناطقی را که نیازمند بازآفرینی هستند، شناسایی و پهنه‌های ناکارآمد یا نیازمند بازآفرینی را مشخص کنند.
پیروانه با اشاره به این موضوع یادآور می‌شود که بعد از چند سال جاری بودن این دیدگاه در کشور و استان، مباحث دیگری از جمله سکونتگاه‌های غیررسمی نیز اضافه شدند در نتیجه در کنار مواجه بودن با ساختمان‌های ناپایدار در بافت فرسوده با پدیده سکونتگاه‌های غیررسمی نیز مواجه شدیم؛ این سکونتگاه‌ها به صورت غیررسمی تصرف و یا بدون توجه به کیفیت ابنیه ساخته شده‌اند.
بنا به گفته مشاور شهردار دزفول، چند سال این رویکرد، مدنظر مدیریت بازآفرینی کشور بود ولی از حدود ۶ سال پیش مسائل اجتماعی و اقتصادی نیز در مقوله بازآفرینی ورود پیدا کردند.

با وجود مسائل یادشده، محدوده‌های ناکارآمد دزفول در سال‌های اخیر نه تنها کم نشده‌اند بلکه به گواه آمار شهرداری دزفول، هم از نظر مساحت و هم از نظر پیوستگی افزایش یافته‌اند و این نشان می‌دهد ناکارآمدی تسری پیدا کرده و درواقع تاثیرگذاری بازآفرینی بافت‌ها کمتر از پیشروی آنها نیست.
پیروانه در این باره می‌گوید: زمانی که یک بافت ناکارآمد داشته باشیم و این بافت از انسان‌های کارآمد خالی و افرادی با توان اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر در آن ساکن شوند ناکارآمدی رشد و توسعه می‌یابد که در این حالت، مقاوم سازی و بازآفرینی تحقق پیدا نخواهد کرد ضمن اینکه وقتی یک فرد در زندگی ابتدایی خود ناتوان است بازآفرینی از نظر کاربری نقش پیدا نمی‌کند.

لزوم اختصاص بودجه برای بازآفرینی محله‌های ناکارآمد از سوی ادارات

به گفته او دولت باید برای بازآفرینی تاسیسات زیربنایی و تامین نیازهای اولیه اهالی این مناطق پیش قدم باشد و آموزش، تفریح، خدمات و امور زیربنایی را در این مناطق فراهم کند البته تا زمانی که قسمتی از بودجه هر کدام از ادارات به طور مشخص به بازآفرینی در محله‌ها اختصاص نیابد این امر محقق نمی‌شود؛ با ساختن صدها خانه در یک محدوده آن منطقه را آباد نمی‌کنیم بلکه باید زیرساختی هم وجود داشته باشد تا یا افراد توانمند آنجا زندگی کنند یا افرادی که آنجا ساکن هستند توانمند شوند.
۵۰ درصد بافت ناکارآمد شهری دزفول به گفته مشاور شهرداری دزفول بافت تاریخی آن است حال آنکه به محدوده‌های سکونتگاه‌های غیررسمی نیز توجه نکرده‌ایم زیرا این مناطق مسائل حقوقی متعددی دارند که باید موردتوجه قرار گیرند.

هیات دولت حدود یک ماه پیش مصوبه‌ای برای نحوه سنددار کردن اراضی دولتی که در تصرف جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی هستند ارائه کرده ولی در پدیده بازآفرینی با ابعاد مختلفی مواجه هستیم؛ پیروانه در این باره می‌گوید: طبق آخرین مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری که حدود یک سال پیش ابلاغ شده مناطق نیازمند بازآفرینی به محلات تاریخی، سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت فرسوده تقسیم شده‌اند که هر کدام شاخص‌های مشخصی دارند.
بنا به گفته او شهر دزفول دارای ۳۰۰ هکتار بافت قدیم و سکونتگاه غیررسمی است و حدود ۷۰۰ هکتار از محدوده این شهر جزو محدوده ناکارآمد به شمار می‌رود البته هنوز این موضوع به تصویب کمیسیون ماده پنج نرسیده است.

لزوم اتخاذ رویکردهای جامعه شناسی و شهرشناسی در بازآفرینی شهری دزفول

نوید مقیمی استاد و عضو هیات علمی دانشگاه جندی شاپور دزفول که در ارگ بم به عنوان کارشناس میراث فرهنگی فعالیت کرده نیز می‌گوید: در حوزه بازآفرینی باید تعاریف دقیق و بافت تاریخی از بافت فرسوده و اسکان غیررسمی تفکیک شوند؛ بافت‌های زیادی در دوره‌های گذشته با نگاه کمک به مردم تخریب شدند که نباید چنین اقداماتی تکرار شوند.

به گفته او، پایه مباحث در حوزه بازآفرینی دزفول مربوط به مباحث اجتماعی است؛ بحران‌های اقتصادی نیز در جامعه اثر زیادی گذاشته و عملا اگر نگاه دقیقی به این موضوع نداشته باشیم نمی‌توانیم نتایج درستی به دست آوریم؛ علاوه بر این اگر نگاه صرف به صورت کالبدی باشد ممکن است منجر به حذف این شناسنامه شهر شود که بسیار خطرناک است در نتیجه بابد
تلفیق ۲ رویکرد جامعه شناسی و شهرشناسی در این خصوص مورد توجه قرار گیرند.
این عضو هیات علمی دانشگاه جندی شاپور دزفول، پرسه زنی در پیاده راه‌ها را بسیار ضروری می‌داند و می‌گوید: اینکه فرد در شهر قدم بزند و خود را پیدا کند یک رویکرد جامع و پسامدرن است؛ تجربه‌های گذشته نشان می‌دهند بسیاری از شهرهای باستان دارای پیاده راه بوده‌اند که می‌توان به بهترین نحو از این ظرفیت استفاده کرد.
وی با اشاره به پیشینه تاریخی پیاده راه و توجه دوباره به آن در برخی محله‌ها نظیر جلفای اصفهان و کشورهای اروپایی معتقد است: پیاده راه مبنایی برای شناسایی هویت، توسعه گردشگری و تفکر انسان شده است؛ در دزفول نیز با وجود بافتی تاریخی و ارزشمند می‌توان از این ظرفیت و این نگاه به خوبی استفاده کرد.
نگاه کالبدی صرف و توجه به بلایای طبیعی آسیب‌های زیادی وارد کرده است به هر حال علاوه بر لزوم حفظ جان مردم در برابر بلایای طبیعی باید روان، دیدگاه و ایدئولوژی آنها مورد توجه قرار گیرد که شهر تاریخی بهترین مکان برای پرداختن به چنین موضوعی است.
مقیمی با بیان اینکه پیاده روی در تاریخ ریشه دارد و هنوز هم در برخی آیین‌های عزاداری دیده می‌شود، عملیاتی شدن پیاده راه در خیابان ۱۵ خرداد تهران و بوعلی همدان را یادآور می‌شود که اکنون به مراکز هویتی شهر تبدیل شده‌اند.

نگرانی از کم توجهی‌ها به بافت تاریخی دزفول

این استاد دانشگاه ضمن ابراز نگرانی درخصوص شهر دزفول می‌گوید: اغلب شهرها در بازآفرینی شهری و نگهداری از شناسنامه شهری و بافت تاریخی اقدام کرده‌اند و جا دارد این همت در دزفول هم به وجود آید و به بافت تاریخی توجه شود چراکه منظر تاریخی ای شهر یکی از با ارزش‌ترین و با هویت ترین منظرها است.

وی با اظهار تاسف از نبود اقدام اساسی در این بافت وسیع و باعظمت می‌افزاید: دست اندرکاران باید فکری برای این منظر منحصربه فرد کنند؛ در واقع نگاه تک بعدی و پرداختن به مباحثی مانند زلزله به تنهایی خطرات زیادی برای بافت به همراه خواهد داشت.

معاون هماهنگی امور عمرانی فرمانداری ویژه دزفول نیز با تاکید بر لزوم مقاوم سازی و ایمن سازی ساختمان‌ها با اشاره به اقدامات انجام شده در راستای بازآفرینی در منطقه کم برخوردار مدرس می‌گوید: بافت کهن دزفول با قدمت و هویتی با ارزش باید مورد توجه قرار گیرد و اعتبارات خوبی برای این منطقه در نظر گرفته شود.
امیر احسانیان سکونت جمعیت زیادی در پنج منطقه لوریان، کت کتان، مقدمیان، سیاهپوشان و قلعه را یادآور می‌شود و نسبت به ایجاد مشکل در صورت بروز هر اتفاق هشدار می‌دهد.

او همچنین با اشاه به مشکلات فراوان بافت قدیم دزفول با عرض کم، قدمت و فرسودگی زیاد، بر لزوم تخصیص اعتبار از سوی ستاد بازآفرینی برای این مناطق و فرآهم کردن امکانات در شان مردم دزفول تاکید دارد.

انتظار می‌رود مسوولان دزفول ضمن استفاده از تجربه‌های سایر شهرها به ویژه درخصوص زلزله با نگاهی کارشناسی ابعاد مختلف بافت قدیم را مدنظر قرار دهند تا با بهره گیری از اعتبارات و فراهم کردن امکانات در بافت قدیم شاهد شکوفایی روز افزون این بافت باشیم.

اهالی نیز در صورت فراهم شدن زیرساخت‌ها برای سکونت در بافت تشویق می‌شوند ضمن اینکه با ارائه تسهیلات ویژه، این بافت ارزشمند در برابر خطرات احتمالی از جمله زلزله و سیل ایمن خواهد شد.

خبرگزاری ایرنا پیش از این میزگردی با عنوان احیای گنجینه بافت قدیم دزفول نیازمند فرهنگ سازی برگزار و گزارشی در این خصوص منتشر کرده است که برای مطالعه پیشنهاد می‌شود.