مهدی قمشی روز چهارشنبه درنشست مدیریت بهینه منابع آب اظهار داشت: امیدوار بودیم که تفکر ایجاد سازه در کشور متوقف شود و به مدیریت، بهره وری، تحویل حجمی آب، جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز، محدود کردن کشت و جلوگیری از کشت‌های پرمصرف و سوق دادن صنعت به استفاده از آب‌های متعارف، تغییر کند اما شاهد هستیم با وجود شرایط بحرانی در کرخه، در حال حاضر ساخت تنگه معشوره در بالادست خوزستان در دستور کار است.
وی افزو: ظرفیت این سد از ۲۰۰ میلیون مترمکعب به ۵۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته است و معلوم نیست بر چه اساسی این ظرفیت افزایش یافته است.
وی گفت با ساخت این سدها آب به پایین دست خوزستان و تالاب هورالعظیم نخواهد رسید و این مشکلاتی را در خوزستان در اینده رقم خواهد زد.
قمشی با اشاره به برنامه‌ریزی برای ساخت سد مارون ۲ با وجود خشک شدن تالاب شادگان، اضافه کرد: اگر سدهای مارون ۲ و معشوره ساخته شود، اوضاع خوزستان که در پایین دست این حوضه‌ها قرار دارد، به مراتب بدتر خواهد شد و نگرانی زیادی از این بابت داریم.
این استاد دانشگاه، با اشاره به وجود ۲ تفکر مهندسی سازه‌ای و تفکر اکولوژیک در حکمرانی آب، توضیح داد: در حال حاضر در کشور تفکر مهندسی سازه‌ای حاکم است که طبق این رویکرد، آب ابزاری برای توسعه تلقی و برای تامین نیازهای شرب و بهداشت، صنعت و کشاورزی تقسیم می‌شود و این تفکر سهمی برای محیط زیست قائل نمی‌شود.
وی افزود: در تفکر اکولوژیک، تلقی این است که آب وظیفه اکولوژیک دارد بنابراین برای برآورده کردن نیازهای اکولوژیک استفاده می‌شود به همین دلیل آب در هر منطقه‌ای که جریان دارد باید اول مسائل اکولوژیکی خود را تامین کند؛ در این نگرش بعد از نیاز شرب و بهداشت، در اولویت دوم تامین نیازهای محیط زیست قرار دارد و نیازهای صنعت و کشاورزی در مرحله بعدی هستند.
به گفته وی در تفکر اکولوژیک استفاده از آب باید به ۴۰ درصد کاهش یابد و مابقی آن برای حفظ جریان رودخانه و جلوگیری از خشکی تالاب‌ها و نفوذ دریا باقی بماند.
قمشی با تاکید بر لزوم تغییر نگرش در حکمرانی آب، گفت: در غیر اینصورت تا زمانی که تفکر مهندسی سازه‌ای بر تفکر اکولوژیک غالب است، وضعیت منابع آبی و مشکلات آب بدتر می‌شود و در آینده اثرات آن را در گسترش پدیده ریزگرد، خشک‌تر شدن تالاب‌ها و افزایش فرونشست زمین خواهیم دید.
در شرایط تنش آبی هستیم
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز همچنین با بیان اینکه باید بین خشکسالی و تنش آبی تفاوت قائل شویم، گفت: امسال در کشور هم دچار تنش آبی و هم دچار خشکسالی هستیم.
وی افزود: تنش آبی زمانی روی می‌دهد که در سال نرمال با بارندگی متوسط ، بازهم با مشکل آب مواجه شویم که کشور ما اکنون در این شرایط است و آب‌های شیرین قابل استحصال قابلیت تامین نیازها را ندارد اما در شرایط خشکسالی مقدار بارندگی از سال‌های نرمال کمتر است.
قمشی اضافه کرد: تاکید بر بروز خشکسالی و بی‌توجهی به شرایط تنش آبی باعث اختلال در تصمیم‌گیری می‌شود به این معنی که سیاست‌های توسعه‌ای ادامه می‌یابد اما اگر درباره تنش آبی صحبت کنیم، توسعه و کارهای سازه‌ای متوقف می‌شود و به فکر اصلاح حکمرانی خواهند بود.
وی با بیان اینکه آورد متوسط آب‌های شیرین قابل استحصال در کشور از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به حدود یکصد میلیارد مترمکعب کاهش یافته است، ادامه داد: بخش عمده آب برای کشاورزی مصرف می‌شود اما نمی‌توانیم همه نیازهای کشاورزی را تامین کنیم مگر به قیمت نابودی محیط زیست و خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها.
انتقال آب کارون توجیه منطقی ندارد
رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست اهواز، در ادامه با انتقاد از اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، گفت: مساله انتقال آب را باید به معضلات خوزستان اضافه کنیم که هیچ توجیه منطقی ندارد.
وی افزود: آبی که به طور طبیعی به خوزستان می‌آید و می‌توان با آن کشاورزی کرد را با هزینه زیاد بصورت سربالا منتقل می‌کنند به طوری که برای انتقال هر مترمکعب ۲۰ هزار تومان هزینه می‌شود تا پنج هزار تومان درآمد برای آن ایجاد کنند.
قمشی اضافه کرد: بودجه لازم برای اجرای طرح انتقال آب بهشت آباد با ۶۵ کیلومتر تونل حدود پنج میلیارد دلار برآورد شده، در حالیکه اجرای طرح آبرسانی غدیر، ۱.۵ میلیارد دلار و اجرای روش‌های نوین آبیاری در ۸.۵ میلیون هکتار اراضی کشور در حدود چهار میلیارد دلار بودجه لازم دارد اما بین این سه گزینه، طرح بهشت آباد برای انتقال آب سرشاخه‌های کارون مورد توجه است.
وی تاکید کرد: این تفکرات غلط در شاکله تصمیم‌گیری آب وجود دارد که بارها سعی کردیم آن را اصلاح و تفکر صحیح را منتقل کنیم اما موفق نبودیم بنابراین به نظر می‌آید که ریشه‌ای ترین راهکار این است که ابتدا مردم را قانع کنیم و بعد از طریق رسانه‌ها تفکر صحیح را دامن بزنیم.
وی گفت: در یک ماه اخیر، شاهد وقوع مستمر ریزگرد در خوزستان بودیم به طوری که تعداد روزهای با هوای پاک به سه روز نرسید.
قمشی افزود: طرح آبرسانی غدیر برای تامین آب شرب غرب خوزستان قرار بود ظرف سه سال اجرا شود اما با گذشت چند دولت هنوز به اتمام نرسیده است.
خشک کردن تالاب‌ها برای منافع کوتاه مدت
عضو دیگر هیات علمی دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز در ادامه با بیان اینکه مسائل محیط زیستی آخرین اولویت مدیریت آب کشور است، گفت: بخشی از تالاب‌های هورالعظیم و شادگان برای منافع کوتاه مدت و استخراج نفت قبلا خشک شده است که نتیجه آن وقوع ریزگردها با منشاء داخلی است.
سید محمود کاشفی‌پور افزود: تصمیمات مدیریتی در حوزه آب، خلاف جهت کارشناسی است که در جلسه اسفند ماه با وزیر نیرو این مساله را مطرح کردیم.
وی اضافه کرد: ایران از نظر نزولات جوی جزو کشورهای خشک و نیمه خشک است که در رده ۱۶۴ جهان قرار دارد و یک سوم بارندگی دنیا را دارد که اینها نشان می‌دهد باید روی منابع آب بیشتر کار شود.
کاشفی‌پور ادامه داد: سرمایه‌گذاری در بخش آب کشور اشتباه بوده که به مدیریت آب بازمیگردد به طور مثال صنعت فولاد که آب زیادی نیاز دارد نباید در مرکز ایران که کمبود آب دارد ساخته می‌شد.
وی اظهار داشت: جزو کشورهایی هستیم که ۸۰ تا ۹۰ درصد آب خود را در کشاورزی مصرف می‌کنیم، مدیریت مصرف آب اجرا نشده و آب مجازی به صورت صادرات محصولات کشاورزی همچون هندوانه از کشور خارج می‌شود.
کاشفی‌پور آلودگی آب‌های سطحی را یکی از عوامل خارج شدن آب از دسترس دانست و افزود: می‌توانیم انرژی پاک را جایگزین سایر انرژی هل کنیم.
دیگر عضو هیات علمی دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در این نشست گفت: طرح استفاده از آب‌های ژرف توسعه پایدار نیست و اغلب کارشناسان اعتقادی به آن ندارند.
حیدر زارعی با اشاره به کاهش بارش‌ها در کشور به دلیل تغییر اقلیم، افزود: شرایط آب زیرزمینی مناسب نیست و در برخی حوضه‌ها تا چهار برابر از آن برداشت می‌شود اما می‌توان با اقداماتی در برداشت این منابع مشکلات را کاهش داد.
وی اضافه کرد: در حال حاضر ۴۱۰ دشت ممنوعه در کشور از نظر منابع آب زیرزمینی وجود دارد که اجازه برداشت از آنها را نداریم.
عدم اجرای الگوی کشت عامل بحران آب
مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی خوزستان هم در این نشست گفت: سوءمدیریت و عدم اجرای الگوی کشت باعث ایجاد بحران‌های آب شده است.
عبدعلی ناصری افزود: منابع آب باید مدیریت و سهمیه هر مصرف کننده با توجه به مقدار آب در اختیار آن قرار داده شود و کشاورز باید این سهمیه را مدیریت کند.
این عضو هیات علمی دانشکده مهندسی علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز، اضافه کرد: شرکت نیشکر پارسال با وجود کمبود آب، مطابق همان سهمیه عمل کرد و توانست با افزایش راندمان، محصول مناسبی تولید کند در حالیکه روی برداشت کشت‌های پرمصرف همچون شلتوک کنترلی وجود ندارد.
وی راندمان آبیاری در شرکت نیشکر را ۵۰ درصد عنوان کرد و گفت: پارسال به دلیل محدودیت منابع آب، با بازچرخانی زهاب و مدیریت آبیاری توانستیم محصول قابل قبولی تولید کنیم و از نظر اقتصادی پاسخگوی هزینه‌ها باشیم.
به گفته وی تخصیص آب شرکت نیشکر ۲.۱ میلیارد مترمکعب است که پارسال مصرف به ۱.۸ میلیارد مترمکعب کاهش یافت.
ناصری اظهار داشت: در سال ۹۷به دلیل خشکسالی ۵۰ درصد مزارع نیشکر را خشک کردند و در سال ۹۸ نیز سیل آسیب جدی به مزارع وارد کرد اما اکنون این شرکت یکی از سودآورترین شرکت‌های استان است.
خوزستان امسال برای دومین سال متوالی با تنش آبی مواجه است. امسال ورودی سدهای خوزستان ۳۹ درصد کمتر از میانگین بوده است، که در سد کرخه این کاهش به ۶۳ درصد رسیده و ذخیره این سد ۴۱۷ میلیون مترمکعب زیر تراز نرمال است. برهمین اساس سازمان آب و برق خوزستان در سراسر خوزستان ممنوعیت کشت‌های پرمصرف از جمله شلتوک و در حوضه کرخه ممنوعیت کشت را اعلام کرده است.
نشست «مدیریت بهینه منابع آب» چهارشنبه با محورهای اهمیت تعامل مردم و مسئولان در شرایط کم آبی، بهره‌وری اقتصادی آب در ایران و خوزستان، مدیریت بهم پیوسته آب و نگاه حوضه آبریز و طرح‌های توسعه‌ای و آینده منابع آب خوزستان در شرایط خشکسالی از سوی انجمن علمی دانشجویی علوم و مهندسی آب دانشگاه شهید چمران اهواز در سالن اجتماعات دانشکده کشاورزی این دانشگاه برگزار شد.
