مقدمه
رستنگاه و زیستگاه درخت "کنار" جنوب و جنوب غرب ایران و به ویژه استان خوزستان است هرچند در استان‌های همسایه خوزستان مانند لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال‌وبختیاری، بوشهر و فارس نیز درخت‌های سرسبز و سایه‌گستر کنار، کم به چشم نمی‌خورند. گستردگی شمار درختان کنار در سراسر خوزستان آن چنان است که کنار، در کنار نخل، از نمادهای گیاهی بومی خوزستان به شمار می‌آید. در سراسر محیط طبیعی خوزستان، شمار درخت‌های کنار چه به صورت طبیعی و چه به شکل پرورشی آن چنان زیاد است که در شهرهایی مانند دزفول، شوشتر، شوش، اندیمشک، سوسنگرد، هویزه، شادگان، ایذه، مسجدسلیمان، رامهرمز، بهبهان، ملاثانی و غیره عرصه‌های وسیعی با کنارستان‌های کوچک و بزرگ سرسبز و سایه‌گستر پوشیده شده‌اند و برای ما خوزستانی‌ها با این همه روزهای طولانی گرما و تابش سوزان آفتاب در طول سال، چه جایی آسایش بخش‌تر از سایه‌سار شاخه‌های کنار؛ آن هم در کنار خانواده، دوستان و آشنایان، با همراهی شور و شوق کودکان و نوجوانان در تاب‌بازی از شاخ‌های ستبر و بلند کنار و یا خوردن کنارهای رنگارنگ و ترش و شیرین آن‌ها؟ حضور سرخوشانه در صحنه‌هایی این چنین دلنشین و یا مشاهده این گونه مناظر چشم‌نواز از همنشینی خوزستانی‌ها با درخت‌های کنار نشان از پیوند عمیق عاطفی و فرهنگی خوزستانی‌ها با این درخت دارد. این پیوند خوزی‌ها با کنار آن چنان عمیق است که از دیرباز در بسیاری از منازل خوزی‌ها، درخت کناری کاشته شده تا هم از سایه و سرسبزی‌اش بهره گیرند و هم از میوه‌اش برای مصارف گوناگون. عشق و ارادت قلبی خوزستانی‌های کهن به کنار چنان بود که در بسیاری موارد آن را درختی مقدس محسوب کرده و مردمان برای رفع حاجات خود به آن متوسل می‌شدند و از آن شفاعت می‌جستند. (نگاه کنید به سه کلیپ ارزشمند در فضای مجازی با عنوان‌های "کنار؛ هویت سرسبز خطه جنوب"، "درخت کنار چگونه است؟" و "کاشت و تکثیر درخت کنار در مناطق جنوبی کشور").
ارزش و اهمیت کنار فقط محدود به موارد بالا نیست. به عنوان مثال، از ارزش غذایی کنار نیز زیاد گفته شده و می‌شود؛ مانند وجود پروتئین، کلسیم، فسفر، ویتامینK ، D۳، آهن، منگنز، روی، پتاسیم و... و نیز استفاده از برگ آن به عنوان شامپو، صابون و تن‌شویه، همچنانکه یکی از بهترین انواع عسل را عسل درخت کنار می‌دانند (کتاب مفردات پزشکی و دارویی ایران، نوشته دکتر یعقوب آیینه‌چی). از دیگر مزایای دارویی ـ درمانی کنار نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: مقوی معده، ملین (ضد یبوست)، تقویت‌کننده گردش خون، درمان مشکلات پوستی، درمان برخی بیماری‌های زنان و زایمان، از بین بردن سموم شیر مادر، کمک به رفع استرس و اضطراب، کمک به لاغری و کاهش وزن، و نظایر آن‌ها (نگاه کنید به سایت www.namnak.com و نیز سایت "کوکا"). از جنبه‌های علمی و آکادمیک نیز کنار مورد توجه پژوهشگران دانشگاهی قرار گرفته و درباره آن پایان‌نامه‌های بسیاری نوشته شده است (پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی ـ نمونه مقالات).
۱. بی‌توجهی به کنار خوزستان در شرایط فعلی
با وجود اهمیت و ارزش پاسداری و ضرورت توجه هر چه بیشتر به درخت کنار در خوزستان متاسفانه در سال‌های اخیر به دلایلی به این درخت بومی و خاص خوزستان بی‌توجهی شده و می‌شود. یکی از این دلایل، گسترش بی‌رویه عرصه‌های زیست شهری است. دلیل دیگر، پاره‌ای تغییرات زیست محیطی است (آتش‌سوزی جنگل‌ها و مراتع، خشکسالی و کم‌آبی حاصل از انتقال آب بین‌حوضه‌ای)، همچنانکه کاهش بودجه و اعتبار سازمان‌های متولی گیاهبانی نیز در این زمینه تاثر منفی داشته‌اند. به گفته سینا عطار روشن (پژوهشگر دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی اهواز) "با مدرن شدن زندگی، دیگر خبری از وجود درختان کنار در منازل و زندگی شهری نیست و الان تنها درخت کنار را می‌توان در حاشیه شهرها آن هم به صورت تک‌پایه مشاهده کرد". این کارشناس، همچنین می‌افزاید که "تاکنون، پژوهشی در خصوص کاهش چشمگیر درختان کنار در خوزستان صورت نگرفته اما با بررسی‌های میدانی می‌توان دریافت که گونه‌های بومی کنار در حال از بین رفتن هستند و ما در حال از دست دادن یک گونه ارزشمند گیاه بومی منطقه خوزستان هستیم. متاسفانه مشاهده شده که در برخی مناطق سودجویان با قطع درختان کنار که سن آن‌ها گاهی به ۱۰۰ سال می‌رسد، سعی در تخریب منابع طبیعی دارند."(https://b2n.ir/710258). رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دزفول (مهندس چینی‌گر) اعلام کرد: "اخیرا ماموران یگان حفاظت محیط زیست عاملان قطع ۱۲ اصله در خت کنار در حاشیه یکی از روستاهای این شهرستان را شناسایی و دستگیر کردند". به گفته وی این متخلفان با هدف توسعه زمین‌های کشاورزی، اقدام به قطع درختان کنار کرده بودند و برای پیگیری قضایی تحویل دادگستری داده شدند چراکه قطع درختان کنار، علاوه بر خسارت به پوشش گیاهی محل، موجب تخریب و نابودی زیستگاه جانوران وحشی، به ویژه تخریب آشیانه پرندگان ارزشمند محلی می‌شود." (همان منبع پیشین).
از سوی دیگر، احمد لاهیجان‌زاده (مدیرکل پیشین اداره‌کل محیط زیست استان خوزستان) نیز می‌گوید "در خوزستان می‌توان درخت کنار را که ارزش‌های زیست محیطی و زیبایی بسیاری دارد و به محیط زیست جانوری نیز کمک می‌کند در سطح وسیعی کاشت. در سال‌های گذشته، بسیاری از مناطق استان با گونه‌های غیر مثمر و غیربومی، مانند کنوکارپوس و اوکالیپتوس، اشغال شده در صورتی که درختانی همچون کنار، توت و بلوط بومی خوزستان هستند و نیازمند حفاظت و حتی می‌توان با کاشت وسیع درختان کنار به صورت یک کمربند سبز از بروز عوارض ریزگردها نیز جلوگیری کرد یا آن عوارض را کاهش داد. عدم انجام این کار، یعنی بیراهه رفتن!!" (https://b2n.ir/710258).
۲. پیشنهاد به دانشگاه شهید چمران اهواز
اکنون در این شرایط نامطلوب درخت کنار بومی خوزستان، با توجه به این که خوشبختانه دانشگاه شهید چمران از لحاظ رتبه علمی در زمینه کشاورزی و علوم آب در سطح بسیار بالایی قرار داشته و دارد پیشنهاد می‌شود دانشگاه برای حل این مشکل استانی وارد کار شده و با بهره‌گیری از استادان و کارشناسان برجسته کشاورزی، خاکشناسی، زراعت، باغبانی، اصلاح نباتات، گیاه‌شناسی، گیاه‌پزشکی و غیره گره‌گشایی کند. در همین زمینه همچنین پیشنهاد می‌شود برای کاهش هزینه‌ها از همکاری سازمان‌هایی مانند اداره کشاورزی خوزستان، اداره منابع طبیعی و جنگلداری، اداره حفظ نباتات استان، شهرداری، شورای شهر، سازمان بوستان‌ها و فضای سبز و اداره آب و فاضلاب یاری گرفت و در محوطه دانشگاه شهید چمران عرصه‌ای خاص را به صورت پایلوت آزمایشی به "کنارستان نمونه استان خوزستان" اختصاص داد تا شهرداری‌ها با الگو گرفتن از این کنارستان نمونه حداقل در عرصه‌های پهناور بوستان‌های شهری اقدام به طراحی و اجرای کنارستان کنند. موفقیت در اجرای این طرح می‌تواند از جنبه‌های گوناگون زیر مفید و اثرگذار باشد:
۱. ارایه یک نمونه عملی موفق ابتکار دانشگاه در حفظ و حراست از یک گونه در معرض خطر گیاه بومی خوزستان.
۲. ارایه یک الگوی عملی موفق به شهرهای دیگر استان برای اجرای چنین طرح‌هایی.
۳. ارایه این الگوی موفق به دانشجویان رشته‌های کشاورزی، آبیاری و محیط زیست در آموزش عالی خوزستان.
۴. ایجاد محیطی سرسبز برای بهره‌گیری تفریحی ـ فرهنگی دانشجویان دانشگاه و نیز خانواده‌های استادان و کارکنان دانشگاه در طول سال.
۵. آشنا ساختن مهمان‌های موردی همایش‌های ملی و بین‌المللی دانشگاه با چنین ابتکاری سودمند.
