سوابق فسیلی قدمت میوه خرما را به ۵۰ میلیون سال پیش بر می‌گرداند. این ثمره برای هزاران سال خوراک اصلی مردمان غرب آسیا و هندوستان بوده است. خواص آن و نقش خرما در درمان بیماری‌ها موجب شده تا به محصولی پر طرفدار در میان اقشار مختلف تبدیل گردد.

در خوزستان و جنوب ایران پر است از نخل‌های سر به فلک کشیده نزدیک به آسمان آفتابی که انواع ثمره درختان نخل از خرما و قصب گرفته تا رطب و خارک لابه لای برگ ها خودنمایی می کنند، گویی که برای انسان ها چشمک می زنند.

پیرمردی که با ذوق و انرژی زیاد به سرعت از نخل‌ها بالا می‌رود، آن‌ها را می‌تکاند و کنار درخت روی زمین، پارچه‌هایی پهن می‌کند تا ثمر نخلستان را در آن گرد آورد. در همین حال پیرزنی فریاد می‌کشد؛ «خوص‌ها را بچین تا حصیر ببافم». فریادی که نه از روی عصبانیت و ملامت بلکه به منظور راحت‌تر شنیدن آوایش برای پیرمرد است.

این‌ها تصاویر، صوت‌ها و گفتکو‌های دلنشینی هستند که در گرماگرم هوای جنوب همراه با شرجی ناشی از تلاطم آب خلیج فارس در آن موج می‌زند. اثری از سرزمین نخل و آفتاب یعنی خوزستان. اینجا نخلستان‌ها حکم اجتماعی از انسان‌ها را دارند و شاید بی دلیل نباشد که واحد شمارش درختان خرما، نفر و با قطع شدن سر نخل، برعکس درختان دیگر که برش شاخ و برگشان پربار‌تر می‌شوند، این درخت می میرد.

خرما، رطب و خارک همگی میوه‌های درخت پر بار نخل هستند که از هر قطعه آن می‌توان استفاده بهینه کرد. علی رغم آنکه خرما سرشار از خاصیت و پر از انرژی است، اما نه تنها جزو خوراکی‌های لوکس و شیک به حساب نمی‌آید، بلکه نبود شرکت‌ها و کارخانجات بسته بندی و فرآوری در خوزستان موجب خام فروشی آن شده که دور از شان این میوه زیبا است.

در جهان یک میلیارد و ۵۰۰ هزار هکتار سطح زیر کشت درخت نخل وجود دارد که در ایران این رقم ۲۴۵ هزار هکتار است. بر اساس آمار سال ۲۰۱۴ میلادی میزان تولید خرما در جهان ۷ میلیون و ۵۰۰ تن در سال بوده و در ایران یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن است. تولید کنندگان عمده این محصول ۴ کشور ایران، الجزایر، مصر و عربستان هستند و بازیگران اصلی صادراتی نیز ایران، تونس و پاکستان.

گرچه بازار هدف ایران ۳ کشور هند، مالزی و روسیه هستند که خام فروشی انجام می‌شود، اما واردکنندگان عمده خرما فرانسه، هلند و ایالات متحده آمریکا هستند که جزو کشور‌های مرفه و پولدار به حساب می‌آیند و می‌توان با شناخت سلیقه و ذائقه خریدار غربی به توسعه صنعت خرما و درآمد زایی کشاورزان خوزستانی کمک کرد.

نخلداران نگران از بین رفتن محصولات خود هستند

جاسم حزباوی، تولید کننده خرما و معاون نظام صنفی کشاورزی استان خوزستان در خصوص مشکلات این قشر در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: امسال با توجه به وضعیت موجود و بارش‌های خوب پارسال و همچنین وجود منابع آبی برای کشاورزی شاهد افزایش تولیدات خرما بوده ایم، گرچه عمده محصولات را کارخانجات خریداری کرده اند، اما مقداری از آن باقی مانده که کشش خرید آن را ندارند.

او با بیان اینکه قیمت خریداری شده از کارخانجات متناسب با هزینه‌ها نیست، افزود: خرما‌های ما در اهواز، باوی و کارون درجه یک هستند که با قیمت ۷ هزار و ۳۰۰ تومان به فروش می‌رسند و کارخانجات نیز محصولات خوب و درجه یک و ۲ را خرید می‌کنند، هرچند عمده خرما‌های درجه ۲ در آبادان، شادگان و خرمشهر روی دست تولید کننده مانده است.

حزباوی بیان کرد: مدتی پیش معاون وزیر از تهران به اهواز آمد و مقرر شد که تعاونی روستایی خرما‌های تولیدکنندگان شهر‌های آبادان، خرمشهر و شادگان را خریداری نماید، اما تا همین لحظه تعاونی روستایی اقدامی انجام نداده و کشاورزان همچنان نگران از بین رفتن محصولات خود هستند. زیرا با شروع بارندگی خرما‌ها قابلیت بسته بندی نخواهند داشت.

صادرات خرما همچنان به صورت سنتی است

این تولید کننده خرما و معاون نظام صنفی کشاورزی استان خوزستان اظهار داشت: به دلیل نبود محل نگهداری خرما، کارخانجات محصولات ما را مستقیما از باغ خریداری می‌کنند و در شرکت‌ها طی فرآیندی هسته آن‌ها استخراج شده، مقداری پارافین می‌افزایند و بعد صادر می‌کنند. در حالی که درآمدزایی از راه فرآوری کردن این محصول در شرکت‌ها می‌گذرد که هم اشتغال را به همراه دارد و هم کشاورز می‌تواند درآمد بیشتری کسب کند.

این مقام مسئول در خصوص احداث کارخانجات فرآوری خرما تصریح کرد: بار‌ها با مسئولان مختلف در زمینه ساخت شرکت‌های فرآوری خرما صحبت شده است، زیرا هر ساله بر میزان تولید خرما افزوده می‌شود و نیاز است در ایران نیز کارخانجات مدرن ساخته و تجهیز شوند. زیرا هم اکنون کشور‌های حوزه خلیج فارس با ساخت کارخانجات مبتنی بر تکنولوژی روز در این زمینه حرفی برای گفتن دارند در حالی که پاجوش نخیلات این شیخ نشینان از نخلستان‌های آبادان و خرمشهر فراهم شده است و ما همچنان به صورت سنتی عمل می‌کنیم.

صادرات خرمای خوزستان از طریق لنج ها!

محصول سالانه یک نفر نخل خرما برابر است با قیمت یک بشکه نفت و این در حالی است که اگر این محصول خام فروشی نشود، با ایجاد کارخانجات بسته بندی، شناسایی بازار هدف و سلیقه جامعه هدف می‌توان ارزش افزوده فراوانی برای مردم فراهم آورد.

عبدالرحمن ناصریان، معاون امور اقتصادی و بازرگانی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان خوزستان در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: مسئله بسته بندی خرما منحصر به استان خوزستان نیست و مربوط به کل کشور است که در مقوله صادرات دولت عملکرد ضعیفی دارد. اما استان خوزستان  با توجه به اینکه یک پایانه صادراتی مخصوص به خرما ندارد، ساخت مجموعه‌های بزرگ بسته بندی مقرون به صرفه نیست.

او افزود: در برخی استان‌ها از جمله بوشهر که تولید خرما بالا است، پایانه‌های صادراتی و شرکت وجود دارد که با توجه به سطح تولیدات کارخانجات بسته بندی محصول خرما وجود دارد. اما در استان خوزستان با توجه به میزان تولید و همچنین کشتی‌هایی که در بنادر استان پهلو می‌گیرند، بیش از ۵۰۰ هزار تن را بارگیری می‌کنند، در حالی که تولید خرمای خوزستان در سال ۲۲۰ هزار تن است.

ناصریان با بیان اینکه بخش عمده‌ای از خرمای خوزستان را مردم استان مصرف می‌کنند، اظهار داشت: طرحی ارائه شده و قرار است که صادرات خرما از خوزستان دستکم از طریق لنج‌ها انجام شود.

معاون امور اقتصادی و بازرگانی سازمان صمت استان خوزستان توضیحات تکمیلی در خصوص صادرات خرما با لنج ارائه نکرد و وعده داد که تا پایان دومین هفته مهر ماه اطلاعات کامل تری را جمع آوری و به صورت خبری اطلاع رسانی خواهند کرد، وعده‌ای که محقق نشد و علی رغم تماس‌های مکرر حاضر به پاسخگویی نشد.

چرا خرما داران محصول خود را به شرکت‌ها نمی‌فروشند؟

در اکثر روستا‌های پیرامون شهرستان بهبهان نخلستان‌های فراوانی وجود دارد که اکثر اهالی نیز خرما‌های خود را به افراد و نه به شرکت‌ها می‌فروشند. به سراغ یکی از خرما فروشان رفتیم تا از وضعیت خود بگوید.

منیژه، زنی مسن که به تازگی همسر خود را به دلیل سقوط از درخت نخل از دست داده و هنوز نیز رخت عزا بر تن دارد، در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: تا پیش از فوت همسرم او از درختان نخل بالا می‌رفت، آن‌ها را می‌تکاند و من نیز وظیفه فرآوری محصول را بر عهده داشتم، اما یک روز به دلیل بی توجهی به نکات ایمنی و بالا رفتن بدون کمربند از درخت، ناگهان به پایین افتاد و حالا به کمک فرزندانم این کار را انجام می‌دهم.

او در خصوص فروش محصولات خود، افزود: اکثر نخلداران تولیدات خود را به افراد آشنا می‌فروشند و معمولا خریداران ثابتی دارند. یکی از دلایل اینکه خرمای خود را به کارخانجات نمی‌فروشیم، قیمت گذاری نامناسب است. هر چند برخی شرکت‌ها معمولا با خرید از نخلداران بوشهر، خرمای این استان را با محصول بهبهان تلفیق می‌کنند.

خام فروشی، تباه سرمایه‌های ملی

سال‌های سال است که کشور ما از خام فروشی رنج می‌برد. این اقدام سنتی نه تنها موجب تباه شدن سرمایه‌های کشور می‌شود، بلکه موجب از بین رفتن شغل برای جوانان ایران و ایجاد اشتغال برای خارجی‌ها در کارخانجات فرآوری می شود؛ بنابراین لازم است مسئولان با جلوگیری از خام فروشی به خصوص در زمینه خرما، زمینه اشتغال و درآمدزایی را برای مردم فراهم کنند. شایان ذکر است که مسئله خام فروشی بار‌ها از سوی رهبر انقلاب نیز مورد انتقاد قرار گرفته است.