روستای صراخیه روستای عجیبی است یک طرفِ خانه‌ها به آب است و طرف دیگر به جاده و خشکی، روستایی در کرانه تالاب  معیشت بیش از ۱۰۰ هزار نفر از مردم محلی به این تالاب وابسته است درست مثل زنی که در قایق کوچک یک نفره، ایستاد پیش می‌رود، سیلندر گاز را با خود حمل می‌کند، آنطرف‌تر هم یک نفر درحال ماهی گیری است. 
فوأد از راه می‌رسد، نوجوانی حدود ۱۹ ساله، مثل همیشه با قایق موتوریش که تالاب را به گردشگران نشان می‌دهد، می‌گوید تالاب برایشان حیاتیست، هم امرار معاش می‌کند و هم درس می‌خواند.
جلوتر با قایق دیگری روبرو می‌شوم رضا سوار بر آن از تالاب ماهی شانک بیرون می‌کشد که ماهی بومی این جاست. 
پدرش می‌گوید تامین بسیاری از مایحتاج ما از تالاب است، از اینجا درآمد داریم، ماهی می گیریم و تفریح می‌کنیم.
همه جای این پهنه آبی با بیش از ۵۰۰ هزار هکتار در جنوب خوزستان، این صحنه‌ها قابل مشاهده است. 
تالاب بین‌المللی شادگان در ۱۰۵ کیلومتری جنوب اهواز قرار دارد و از شمال به شادگان، از جنوب به رودخانه بهمنشیر، از غرب به جاده دارخوین، آبادان و آب‌های خورموسی محدود می‌شود. 
اینجا از میان کوچه‌های باریکِ آبی که دیوارهایش نیزار‌های سر به فلک کشیده است و گاه گاهی با نفس باد رویاهایشان را به هوا می‌پراکنند که بگذری، زیبایی‌هایی می‌بینی وصف نشدنی و اگر کمی خوش شانس باشی و موقع غروب خورشید برسی، سرخی غروب را که بر سر نی نشسته به کتاب خاطراتت اضافه می‌کنی. 

اما در یک سمت، وقتی به طرف شمال آبادان می‌روی در ده کیلومتری این شهرستان، زیبایی‌ها در دل زشتی‌ها کور می‌شود، تالابی که به تنهایی بیش از یک سوم مساحت تالاب‌های ثبت شده کشور در کنوانسیون بین المللی تالاب‌های رامسر را به خود اختصاص داده است اینجا به زنگ خطر نزدیک می‌شود.
کرانه‌هایی که بجای نیزار‌های سربه فلک کشیده در تسخیر زباله‌های بی نهایت درآمده و تا چشم کار می‌کند زباله است و زباله و زباله، اما چطور پای اینهمه زباله به اینجا باز شده؟
باید با علی فتحی‌نیا صحبت کنم، رییس اداره حفاظت محیط زیست آبادان، می‌پرسم چرا و چگونه؟ می‌گوید: بر اساس گزارش شهرداری آبادان روزانه صد‌ها تن زباله در تالاب شادگان تخلیه می‌شود؛ وسعت مدفن پسماند‌ها از سه دهه پیش تاکنون به مرور زیاد شده و اکنون به ۱۰۰ هکتار رسیده است.
زباله‌ها در بخشی از تالاب شادگان که در محدوده این شهرستان قرار دارد دفن می‌شود.‌
می‌افزاید: آبادان با رودخانه‌های اروند و بهمنشیر و تالاب شادگان محاصره شده پس محلی برای دفن زباله ندارد!

مگر می‌شود ۳۰ سال تنها از حفاظت محیط زیست سخن گفت و سی سال زباله‌ها را در محیط زیستی که ارزش هر هکتار آن بیش از ۴۲۷ هزار دلار است دفن کرد؟

رییس اداره حفاظت محیط زیست آبادان، پاسخ این سوال را می‌داند می‌گوید: همه پرونده‌های مدیران پیش از خود را بررسی کرده و دریافته بار‌ها و بار‌ها اخطار‌ها و شکایت‌های بسیار، بدلیل همان جزیره بودن آبادان کارساز نبوده چرا که مکان مناسب دیگری برای این کار یافت نشده است.
یعنی پیش از این چاره‌ای غیر از دفن زباله در تالاب نبوده، اما اکنون با جدی‌تر شدن موضوع، دیگر دفن زباله در تالاب به روش ۳۰ سال پیش، قابل قبول نیست. 

_ این یک هشدار است
خطری جدی در ادامه روند دفن پسماند در کرانه تالاب شادگان، هشداری برای خروج تالاب از کنوانسیون رامسر است.
کنوانسیون رامسر قدیمی‌ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است، آغاز آن در دوم ماه فوریه ۱۹۷۱ (۱۳ بهمن ۱۳۴۹) در شهر رامسر بوده که کنوانسیون نام خود را از این شهر اقتباس کرده است.
این معاهده ۱۵۸ کشور عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالاب‌های با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آن‌ها می‌کند.
کنوانسیون رامسر بر حفاظت و بهره برداری معقول از تالاب‌ها به ویژه در جهت فراهم آوردن زیستگاه برای پرندگان آبزی تأکید می‌کند.
باید به جایی برم که تالاب‌ها را علمی بررسی می‌کنند تاثیرات آلودگی بر اکوسیستم و زندگی مردم.
دکتر سواری، استاد دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر است، کارشناس تالاب، در پاسخ به سوالات من می‌گوید: زندگی و معیشت بسیاری از مردم بومی منطقه وابسته به این تالاب با ارزش است، علاوه بر این تالاب شادگان که از مهمترین سایت‌های پرندگان در جهان است و برای خوزستان و ایران بسیار اهمیت دارد، به دلیل تهدیدات متعدد، چند سال است که در فهرست تالاب‌های در معرض خطر کنوانسیون رامسر است.
خبر‌ها حاکی است برای حفظ این تالاب در فهرست کنوانسیون حدود پنج سال پیش تلاش بسیاری شد، بنابراین احتمال حذف این تالاب هنوز وجود دارد و این یک اخطار است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: زباله‌هایی که شهرداری آبادان در تالاب شادگان تخلیه می‌کند هم اکوسیستم تالاب را به خطر انداخته و هم سلامت ساکنان تالاب را تهدید می‌کند.
به گفته اشرفی، مسئولان شهرداری آبادان بار‌ها قول داده اند، تخلیه پسماند در تالاب را تکرار نکنند اما این کار همچنان ادامه دارد.
از سویی فعالان و کارشناسان محیط زیست در این باره هشدار جدی داده اند و معتقدند: ورود تدریجی مواد شیمیایی رها شده از فلزات به آب تالاب و سپس زمین‌های کشاورزی، علاوه بر تغییر شرایط اقلیمی، آسیب‌های جدی و جبران ناپذیر به چرخه زندگی و سلامت مردم ساکن در تالاب و شهر‌های همجوار خواهد زد.
- شیرابه سمی در رگ‌های تالاب
آنچه تالاب شادگان را در رده نخست تالاب‌های کشور قرار داده تنوع زیستی بی‌نظیر آن است. این تالاب یک سیستم زیست محیطی وسیع، متشکل از تالاب‌های شیرین و شور، به علاوه خور موسی و جزایر آن است و نقش رابط بین رودخانه جراحی و خلیج فارس را ایفا می‌کند.

• تالاب شادگان یکی از مهمترین توقفگاه‌های پرندگان مهاجر و زمستان گذر در دنیاست. این ویژگی‌ها، اما مانع تبدیل این تالاب به زباله‌دان شهر‌ها و روستا‌های خوزستان نشده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر اثرات تخلیه زباله در تالاب‌ها را تشریح می‌کند و می‌گوید: بدترین مواد موجود در زباله‌ها «شیرابه‌ای» است که از آن خارج می‌شود، شیرابه ترکیبی از عناصر سمی و خطرناک است که وقتی وارد آب می‌شود زندگی بسیاری از آبزیان و گیاهان را به خطر می‌اندازد.
احمد سواری می‌افزاید: عمده ترکیبات شیرابه مواد آروماتیک است که سمی و سرطان زاست، این مواد وارد بدن ماهی‌های تالاب می‌شود و از آن وارد بدن انسان خواهد شد.
سواری می‌افزاید: با توجه به اینکه زباله‌های تخلیه شده در تالاب تفکیک نمی‌شوند، ترکیبات طبیعی آن را هم باید به دیگر آلودگی‌ها اضافه کرد.

این متخصص تالاب‌ها تاکید می‌کند: بوی نامطبوع و صحنه‌های آزاردهنده انبوه زباله در تالاب، از نظر روانی نیز اثر منفی دارد و این صحنه‌های ناراحت کننده برای انسان‌ها تبعات روانی دارد.
گروه تخصصی مدیریت محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، در نشریه: اکوبیولوژی تالاب در بهار ۱۳۹۳ , مقاله‌ای چاپ کرد که در آن به همه زوایای تالاب شادگان و دفن زباله در کرانه آن پرداخته شده است.
بر این اساس محل دفن پسماند‌ها در این مکان با ضوابط و معیار‌های ملی هم خوانی ندارد، اما هم خوانی آن با ضوابط و معیار‌های بین المللی بیش‌تر است. این عدم هم خوانی ۳۸.۲ درصد در آن سال گزارش شد، البته مهم‌ترین شاخص هایی که موجب عدم هم خوانی محل دفن پسماند‌ها می‌شود، مجاورت با جاده اصلی، چاه آب، مراکز مسکونی و تالاب است.
فعالان و کارشناسان محیط زیست در این باره هشدار جدی داده‌اند و معتقدند: ورود تدریجی مواد شیمیایی رها شده از فلزات به آب تالاب و سپس زمین‌های کشاورزی، علاوه بر تغییر شرایط اقلیمی، آسیب‌های جدی و جبران ناپذیر به چرخۀ زندگی و سلامت مردم ساکن در تالاب و شهر‌های همجوار خواهد زد.
چاره کار چیست؟
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در تماس های متعدد با تایید همه این آسیب ها گفت: پس از سیل بهار ۹۸ حجم زیادی از زباله‌ها و این نخاله‌ها، در سطح وسیعی پراکنده شد؛ پس از آن بود که دوباره از شهردار وقت شکایت و مسیر تردد خودرو‌های حمل زباله به تالاب را مسدود کردیم.
محمد جواد اشرفی با بیان اینکه از طریق وزارت امور خارجه پیگیری‌های زیادی شد تا از خروج تالاب شادگان از فهرست کنوانسیون رامسر جلوگیری شود، افزود: شهرداری آبادان بدون هیچ مدیریتی، زباله‌های شهری را در تالاب شادگان تخلیه می‌کند که این کار تهدیدی علیه بهداشت عمومی و سلامت مردم است.
همکاری میان شهرداری‌های خرمشهر و آبادان، راه نجات تالاب شادگان و ساکنانش
اشرفی دبیر کارگروه مدیریت پسماند خوزستان می‌گوید: پس از کش و قوس‌های فراوان، مطالعات علمی و زیست محیطی و همفکری‌های لازم، این کارگروه به ریاست استاندار، در بهمن پارسال خارج کردن مدفن زباله آبادان از تالاب شادگان را مصوب کرد و طبق مطالعات طرح جامع پسماند مقرر شد در همکاری میان خرمشهر و آبادان، پسماند هر دو شهرستان به محل گود زباله در منطقه آزاد اروند و در ۲۰ کیلومتری خرمشهر، که از سوی محیط زیست تایید شده، منتقل شود.
حالا دیگر راه حل نجات تالاب شادگان از چنگال زباله‌ها پیدا شده، مطالعه هم شده تا زیستگاه دیگری به خطر نیافتد، تعیین و اعلام شده و ضرب الاجلی هم برای شهرداری آبادان تعیین شده، ۳۱ مرداد ۹۹ آخرین فرصتی که گذشت!

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه دفن زباله‌ها می‌تواند اکوسیستم تالاب شادگان که از اکوسیستم‌های مهم جهانی است به مخاطره بیندازد، گفت: با توجه به ابلاغ این مصوبه به آبادان و خرمشهر برای انتقال پسماند هر دو شهرستان، هنوز پسماند‌ها در کرانه تالاب تخلیه می‌شود.
اشرفی افزود: شهرداری آبادان میلیارد‌ها تومان عوارض آلایندگی دریافت می‌کند و انتظار می‌رود بخشی از این پول را برای مسائل زیست محیطی هزینه کند.
حالا سرنخ‌ها یکی یکی به هم وصل می‌شوند به سراغ محمودرضا شیرازی می‌روم شهردار آبادان، این دومین باری است که وی را به عنوان شهردار به شهر معرفی می‌کنند.
با شرح جزئیات می‌گوید: ما هم از این تصمیم استقبال کردیم چرا که بار‌ها و بار‌ها برای رفع این مشکل پیشنهاداتی مطرح کردیم و تصویب نشد.  
شیرازی می‌افزاید: مطابق این مصوبه که با حضور استاندار در کارگروه پسماند ابلاغ شد قرار بود از ابتدای شهریور امسال مانند خرمشهر، ما هم ۱۵۰ تن زباله روزانه شهر را به محلی منتقل کنیم که محیط زیست تایید و اعلام کرده است.
شهردار آبادان خاطر نشان کرد: قسمتی از گود زباله در ۲۰ کیلومتری خرمشهر به آبادان اختصاص یافت، با فراهم کردن تجهیزات و ماشین آلات لازم، وسایل لازم را به منطقه منتقل کردیم و آماده آغاز کار بودیم که اجازه کار را به ما ندادند.
با این وصف تنها ۲۵۰ میلیون تومان ضرر و زیان برای شهرداری آبادان رقم خورد و دوباره ناچار شدیم زباله‌ها را در کرانه تالاب دفن کنیم.
پیگیری چرایی موضوع
امروز دوشنبه ۲۶ آبان ۹۹ قرار بود در کارگروه پسماند استان خوزستان تکلیف این موضوع که برای آن از مسیری طولانی، مطالعه مصالح یک منطقه، در نظر گرفتن اکوسیستم و سنجش حفاظت محیط زیست گذر شده،  تصمیم گیری شود.
اما مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان گفت: این نشست هم بی نتیجه ماند و البته قول برگزاری نشست دیگری را با حضور مسئولان آبادان و خرمشهر در منطقه داد.

برای رسیدن این طرح به مرحله اجرا اشرفی البته از الزاماتی گفت که شهرداری آبادان باید رعایت کند.
باید با فرماندار ویژه خرمشهر هم گفتگویی داشته باشم، آقای حیدری این الزامات را تشریح می‌کند و می‌گوید: از آنجایی که خودروی حمل زباله از خرمشهر عبور می‌کند شرایط حمل و تخلیه آن بسیار اهمیت دارد.
حیدری افزود: ما با حضور همه مسئولان پیش نیاز‌ها و الزامات طرح را مشخص کردیم و در کارگروه پسماند استان مطرح و مقرر شد

البته انتخاب و تجمیع زباله‌های دو شهر در مکانی مشترک از منطقه آزاد اروند، اهدافی مانند راه اندازی کارخانه بازیافت زباله را هم دنبال می‌کند که با ورود سرمایه گذار بخش خصوصی محقق می‌شود و  ایجاد اشتغال می کند. 

نحوه حمل، تخلیه، تفکیک، بی خطر شدن، رعایت بهداشت در طول مسیر و دفن زباله کارشناسی و پس از بررسی‌های دقیق تصمیم گیری شود. آسفالت جاده دسترسی به پسماند و اقدامات لازم در سایت پسماند از جمله پیش نیاز‌های اجرای این مصوبه است.

 

نتیجه گیری
با اینکه برای رسیدن به این هدف و نجات تالاب هنوز راه باقی است، اما اقدامات انجام شده در این راستا قابل تجلیل است و این در واقع گام بلندی است در راستای نجات این تالاب که در فصل پاییز محل زیست انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر از مناطق سردسیر سیبری، روسیه، آسیای میانه و مناطق داخلی ایران است که به دلیل هوای معتدل در فصل زمستان محل زیست بیش از ۱۱۰ گونه گیاهی، ۱۷۴ گونه پرنده بومی و مهاجر است.    
پس باید با دید کمک به ارزش گذاری اقتصادی تالاب‌ها، منابع طبیعی و خدمات تالاب اعم از چشم‌انداز‌های مفرح و خدمات اکولوژیک تا صیادی، پناهگاه امن حیات وحش به دنبال حفظ این پهنه آبی با ارزش باشیم.

 خدیجه تقیان/ صدا و سیما مرکز آبادان