دست‌اندازی به زیگورات چغازنبیل به عنوان بخش کوچکی از تپه‌های ماهور و بستر طبیعی «تاقدیس» از حدود یک دهه پیش آغاز شد. از سال ۱۳۹۴ و برای ساختِ کارخانه‌ای که ۶۵۰ متر مربع از این زمین‌ها را تسطیح می‌کند تا امروز که ساختِ کارخانه‌ای جدید تهدیدها را برای آغازِ روندی مستمر تا تسطیح کامل تاقدیس‌های این محوطه از خوزستانِ تاریخی شدیدتر کرده است.

اقدامی که به جز بحث میراث طبیعی این محوطه‌ تاریخی و بکر، اهمیت میراث فرهنگیِ آن به عنوان یک منطقه از تاریخِ طبیعی خوزستان که هنوز محوطه‌ها و تپه‌های زیادی در آن شناسایی نشده‌اند، بسیار زیاد است. منطقه‌ای که تسطیح و تخریب این محوطه‌ تاریخی که از قضا در حریم جهانی چغازنبیل هم قرار گرفته به مرور راه را بر تسطیح همه‌ محوطه‌ تاقدیس باز می‌کند.

اما خوزستان و محوطه‌های جهانی‌اش مدت‌هاست درگیر این مشکلات شده‌اند، چه زمانی که شوش جهانی را با طرح‌های مختلف درگیر آسیب‌ها کردند، چه وقتی نوک پیکان تهدیدها سمت چگاسفلی در بهبهان تاریخی رفت و چه حالا که با ندیدنِ چغازنبیل قصد دارند کارخانه‌ای در نزدیکی آن بسازند.

اول می‌سازند، بعد متوجه می‌شوند اشتباه بوده است

علی درویشی – دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوش -  در گفت‌وگو با ایسنا وضعیت امروز محوطه‌های تاریخی خوزستان را بررسی می‌کند.

او با بیان این‌که سریال‌های دنباله‌دارِ و تکراری تخریب و ساخت‌وساز در محوطه‌های تاریخی و مدیریت‌های صندلی پسند و بی‌روح در میراث فرهنگی باعث شده تا میراث فرهنگی به عنوان یک معضل اساسی شهرستان تبدیل شود، تاکید می‌کند: با این وجود غافلیم از این که موجودیت این شهرستان مدیون همین میراث فرهنگی است، امروز شوش از یک طرف شهری با شُهره دو اثر ثبت جهانی در یونسکو و از طرفی شهری در حال توسعه و پیشرفت است، نیازمندِ طرح‌های عمرانی و آبادانی زیادی که با ارائه برنامه‌ها و راهکارهای کارشناسی می‌توان گام مثبتی در پیشرفت شهر برداشت.

او معتقد است: در این میان مسولان شهرستان به جای این‌که با ارائه راهکارهای مناسب و همسو با معیارهای یونسکو مانند نوع معماری و ساخت‌وسازهای یک شکل و همسان با میراث فرهنگی باشند به دلایلی مجهول تمام مشکلات و مصیبت‌های شهرستان را در میراث فرهنگی می بینند و این چنین از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند.

وی شیوه‌ کارها در دهه‌های گذشته تا امروز را به این منوال می‌داند و ادامه می‌دهد: نخست اقدام به ساخت‌وساز می‌کنند و پس از مدتی به این نتیجه می‌رسند که مسیر رفته اشتباه بوده و پروژه کاملا مشکل داشته یا به تعبیر دیگر تازه یادشان می‌افتد که تفکری پشت این قضیه نبوده است.

او با اشاره به معضلات رخ داده برای پروژه چهارراه شوش که با صرف هزینه‌ زیادی بلاتکلیف مانده است، می‌افزاید: این نه تنها درس عبرتی برای مسئولان نشد بلکه این‌بار شاهد پروژه دیگری در حریم درجه یک و درجه دو در محوطه جهانی چغازنبیل شدیم.

او چغازنبیل را این طور معرفی می‌کند: محوطه تاریخی چغازنبیل که یادگار دوران باشکوه ایلامی‌هاست، ششم بهمن ۱۳۴۸ شمسی با شماره ۸۹۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در سال ۱۳۵۸ خورشیدی با تلاش‌های مرحوم شهریار عدل به دلیل دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فرد فرهنگی و طبیعی به عنوان اولین اثر تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و براساس قوانین کشور احداث پروژه‌های عمرانی در مناطقی که آثار تاریخی وجود دارد، امکان‌پذیر نیست مگر با مجوز و استعلام‌های میراث فرهنگی.

او با تاکید بر این که معمولا جانمایی محل احداث کارخانه‌ها در تمام کشور به شهرک‌های صنعتی منتهی می‌شود، ادامه می‌دهد: متاسفانه این قانون در شهرستان جهانی شوش به نظر می‌رسد کاربردی ندارد، کارخانه‌ای در دست احداث است که در حریم درجه یک و درجه دوِ نخستین اثر ثبت شده جهانی قرار می‌گیرد.

درویشی با بیان این که مجموع  اراضی این کارخانه ۳۲۲ هکتار است که دو قطعه مجزا از هم است، گفت: قطعه اول با مساحتی بالغ بر ۲۶۲ هکتار در حریم درجه یک و قطعه دیگر ۶۰ هکتار در غرب نیایشگاه چغازنبیل و در حریم درجه دو  قرار گرفته است. اقدامات صورت گرفته توسط این کارخانه در حریم درجه یک شامل تسطیح ، زیرسازی و حصارکشی بوده که منجر به تخریب و تغییر شکل در توپوگرافی و چشم انداز طبیعی شده است .

این فعال میراث فرهنگی خوزستان با تاکید بر این که این تعرض به حریم نیایشگاه چغازنبیل در حالی اتفاق افتاده که میراث فرهنگی و محیط زیست هیچ‌گونه مجوزی در این خصوص صادر نکرده‌اند، می‌گوید: همه‌ کارشناسان میراث فرهنگی، پایگاه جهانی چغازنبیل و دوستداران میراث فرهنگی  نسبت به این تعرض اعلام خطر کرده‌اند اما بعضی از مسولان شهرستان در قالب کارشناس ظاهر شده و نظرات غیرکارشناسی ارائه داده و چنان وانمود می‌کنند که از کارشناسان برجسته باستان شناسی هستند.

چه اصراری است که در محوطه‌های تاریخی طرح اجرا می‌کنند؟

این هشدارها در حالی به طور دائم مطرح می‌شوند که علی‌اصغر مونسان - وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی - که در مصاحبه شبکه خبر در مقابل این پرسش قرار گرفت، این اتفاق را از نگاه میراثی‌ها توصیف کرد.

او گفت: توسعه مربوط به یکی از کارخانجات در نزدیکی یکی از آثار مهم ثبت جهانی است که با توجه به حضور همکاران ما در آن پایگاه جهانی، آن‌ها منطقه را رصد می‌کنند.

وی با تاکید بر این‌که وقتی یک اثر در فهرست میراث جهانی به ثبت می‌رسد، می‌گویند آن‌قدر این اثر واجد ارزش است که مربوط به یک ملت نیست، بلکه مربوط به همه مردم دنیاست و این در واقع به معنای ثبت جهانی این اثر است، بیان کرد: بنابراین سازمان‌های جهانی روی این اثر  نظارت و دقت می‌کنند و روی آن حساسیت دارند.

مونسان با بیان این‌که محوطه چغازنبیل، یکی از پایگاه‌های جهانی میراث فرهنگی است، ادامه داد: همکاران ما به دقت وضعیت را رصد می‌کنند تا خدایی نکرده آسیبی به بناهای تاریخی ما وارد نشود.

وزیر میراث فرهنگی بر این نکته نیز تاکید کرد که «گاهی عجیب است، فضاهای زیادی برای توسعه موجود است، اما نمی‌دانم چه اصراری وجود دارد که در محوطه تاریخی چنین طرحی اجرایی می‌شود؟»

او اما با بیان این که از همان روز نخستِ مطرح شدن این بحث، مدیر پایگاه در آن منطقه حضور داشته، ادامه داد: هنوز خوشبختانه تخریبی در این محوطه انجام نشده و همکاران ما به دقت رصد می‌کنند تا وارد حریم تاریخی ما نشوند، هر چند همکاران ما آن‌جا کنش سختی دارند و با یکدیگر در این زمینه بحث دارند.

مونسان در پاسخ به پرسش مجری که پرسید «چطور نتوانستند تاکنون کاری در این زمینه انجام دهند» گفت: ان‌شاءالله جلو کار را می‌گیریم، مردم نگران نباشد، قانون به شدت ما را حمایت می‌کند، میراث فرهنگی قانون بسیار محکمی دارد.

خواهش می‌کنم استاندار همراهی کند

وی همچنین درباره این  نکته که مجری مطرح کرد مبنی بر این‌که «می‌گویند یک دیوار محکم بتونی کشیده شده» اظهار کرد: ما در حال رصد کردن هستیم تا این اتفاق وارد حریم سایت جهانی ما نشود، خواهش می‌کنم استاندار خوزستان همراهی کند، گاهی اوقات حرف‌های توسعه‌ای مطرح می‌شود، در حالی که ما معتقدیم بحث‌های توسعه‌ای را می‌توان در فضایی دیگر یا دست کم قدری آن طرف‌تر انجام داد، چه لزومی دارد برای این کار وارد سایت جهانی و حریم آن شویم؟

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اما در پاسخ به این سوال مجری برنامه که می‌توان آن را یکی از سوالات دائمی خبرنگاران حوزه میراث فرهنگی نیز دانست که پرسید «شما وزیرید، وزیر یک وزارتخانه که کوچک هم نیست، با توجه به بناهای تاریخی و فرهنگی که در کشور است و ثبت‌های جهانی انجام شده، آیا شما به عنوان وزیر یک وزارتخانه عظیم باید خواهش کنید تا طرحی را  انجام ندهند؟» اظهار کرد: خواهش کردن چیز بدی نیست، رعایت ادب است. استاندار نماینده دولت در استان محسوب می‌شود، این خواهش ما رعایت قانون است، نگران نباشید، قدرت داریم و در این زمینه سفت می‌ایستیم.

با انتشار این صحبت‌ها از سوی مونسان و نشر آن در رسانه‌ها و فضای مجازی این‌بار عباس آخوندی - وزیر سابق راه و شهرسازی - که در طول سال‌های حضورش در آن وزارتخانه دستگاه‌های زیرمجموعه آن مجوزهایی را صادر می‌کردند که برخی از آن‌ها با مسائل میراث فرهنگی و حفاظت از محوطه‌های تاریخی در تضاد بود و بعضا باعث آسیب‌هایی می‌شد، با ریتوییت کردن حرف‌های مونسان در صفحه شخصی خود در توییتر و قراردادن عکسی از چغازنبیل، این طور نوشته است: «چغازنبیل در فهرست جهانی یونسکو ثبت است. افزون بر ارزش فرهنگی، ارزش اقتصادی آن برای مردم ایران و منطقه بیش از احداث یک کارخانه یا استفاده کشاورزی است. این حق شهروندی همه است که خواستار حفاظت از آن و لغو هرگونه مجوز اعطایی احتمالی از سوی وزارت سمت یا جهاد کشاورزی باشند.»