نهی از کشت شلتوک هم بارها از سوی مسئولان به دلیل کم آبی مورد تاکید قرار گرفت تا جایی که در سال زراعی ۹۷-۹۸ موجب اعتراض کشاورزان روبروی استانداری خوزستان گشت، آنها خواستار رفع محدودیت ها در کشت برنج بودند.

خوزستان سرزمینی جلگه ای با خاکی حاصلخیز است. کشاورزی رونقی فراوان داشته و عمده معیشت مردم از این راه می گذرد. وجود چندین رودخانه و عبور آنان از میان دره ها و بیابان های استان برای رسیدن به خلیج فارس، دلتاهایی را به وجود آورده که غنای خاک را افزایش داده است. علاوه بر این، تالاب های معروفی همچون شادگان، هورالعظیم و میانگران نیز انگیزه مزرعه داران را با توجه به منابع آبی گسترده برای کشت بالا برده و تولید محصولات کشاورزی در خوزستان را به رتبه نخست کشوری رساند.

چند سالی بود که باران در خوزستان همچون «ستاره سهیل» شده بود و بارش به پایین ترین حد خود رسید. همین مسئله موجب کمبود منابع آبی و آب ذخیره شده پشت سدها شد که در نتیجه ممنوعیت و محدودیت کشت را در سرتاسر خوزستان در پی داشت. در این اوضاع بی آبی که ابرهای باران زا روی خوش به جلگه خوزستان نشان نمی دادند جدال کشاورزان با آسمان ضرب المثل «مشت و سندان» شده بود و آنان وادار به «سماق مکیدن» بودند تا بلکه باران به زمین های کشاورزی آنان هم رو کند.

تالاب ها نیز که حیات خود را از رودخانه ها می یافتند دچار خشکی شده، زیرا آب پشت سد برای تامین انرژی ذخیره شده بود. اما پس از ۲ سال خشکسالی وفور نعمات از آسمان نازل شد تا جایی که سدها سرریز کردند و اینبار سیل به کشاورزان خوزستانی آسیب زد. حالا به گفته مقامات سازمان آب و برق خوزستان از لحاظ وجود منابع آبی مشکلی وجود ندارد، اما امسال نیز برای کشت تابستانه محدودیت وضع شده است. اما این محدودیت ها برای چه محصولی، کجا و به چه دلیل است؟

کشت تابستانه در خوزستان به چه شکل است؟

سید احمدی مدیر زراعت خوزستان با بیان اینکه هیچ گونه محدودیت و ممنوعیت در کشت محصولات تابستانه وجود ندارد، گفت: امسال نشست‌های متعددی در خصوص کشت تابستانه برگزار شد و نهایتا نیز در شورای کشاورزی به تایید رسیده و ابلاغ شد. بر این اساس محصولات تابستانه کاهش سطح نداشتند و تنها زمین‌های زیرکشت برنج تا ۱۲۸ هزار هکتار به تصویب رسید که نسبت به پارسال کاهش داشتند.

او با بر شمردن این نکته که سطح زیر کشت شلتوک نسبت به سال‌های گذشته بیش از ۲ برابر شده، افزود: پارسال با توجه به بارندگی‌های سیلابی و گسترده ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی خوزستان زیر کشت برنج رفت، اما امسال به دلیل کاهش بارش‌ها میزان سطح زمین‌ها برای کاشت شلتوک کاهش یافته است، اما نسبت به میانگین سال‌های پیش از آن که بین ۵۵ تا ۶۰ هزار هکتار بوده رشد ۲ برابری دارد.

سید احمدی با استناد به گزارشات هواشناسی خوزستان بیان کرد: امسال میزان بارندگی نسبت به سال پیش کاهش داشته و ۱۲ ایستگاه هواشناسی استان میزان بارندگی را زیر میانگین دراز مدت ثبت کرده اند. در سال زراعی ۹۷-۹۸ میزان بارش‌ها حدود ۵۱۲ میلیمتر بود، اما امسال میانگین حدود ۳۲۱ میلیمتر به ثبت رسیده است.

کشت تابستانه خوزستان طی دوره خشکسالی چگونه بود؟

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در خصوص میزان اراضی زیر کشت محصولات در استان اظهار داشت: برنامه کشت محصولات تابستانه ۲ دسته هستند؛ تولیدات دائمی مانند یونجه، نخیلات، باغات و نیشکر که در سطحی معادل ۲۷۴ هزار هکتار کاشت می‌شوند و تولیدات فصلی شامل برنج، ذرت، ماش و لوبیا که در ۱۵۹ هزار هکتار از اراضی شهرستان‌ها کاشت و برداشت می‌شوند.

سید عبدالرضا سید احمدی ادامه داد: طی دوره خشکسالی، کاشت در استان با توجه به ذخیره پشت سد‌ها صورت می‌گیرد. به مدت ۴ سال با توجه به بارش کم باران به ویژه در حوزه مارون، حتی کشت تابستانه با ممنوعیت مواجه بود و در مناطق کرخه هم محدودیت‌هایی اعمال شد. ولی با بارندگی‌های مناسب در سال زراعی ۹۷-۹۸ و مطلوب شدن گنجایش سدها، محدودیت‌ها به صورت کامل رفع شد و تنها امسال میزان سطح اراضی برای کاشت شلتوک، کاهش یافته است.

کشت تابستانه در حوزه مارون با کم آبی مواجه است

بر اساس گزارش سازمان آب و برق استان خوزستان که مسئولیت پایش و حفاظت از سد‌های استان را بر عهده دارد؛ بررسی ذخیره آب پشت بند‌ها نشان دهنده مطلوب بودن وضعیت است و تنها در حوزه مارون با توجه به بارندگی اندک محدودیت‌هایی اعمال شده است. عمده حوزه مارون در استان کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد، اما بخش خوزستان آن نیز از بهبهان آغاز شده و با گذشتن از چند شهرستان خوزستان به نخیلات شادگان می‌رسد، سپس به رود جراحی پیوسته و به تالاب شادگان می‌ریزد.

فراز رابعی معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع آب سازمان آب و برق استان خوزستان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در حوزه مارون بر خلاف دیگر نقاط استان بارش موثر و مناسبی وجود نداشت، بارندگی زیر میانگین بود و به طبع آن نیز آورد‌ها ۳۰ درصد کمتر از میانگین اتفاق افتاد؛ بنابراین میزان آبگیری مخزن آنطور که باید باشد، نبود.

او با بیان اینکه کاهش آورد از زمستان پارسال آغاز شد، افزود: سازمان آب و برق برای کشت زمستانه متعهد شده بود و به همین دلیل تامین آب برای کشاورزی در این فصل با هر زحمتی تامین شد و سعی کردیم کشاورزان متضرر نشوند و کاهش آورد در سال ۹۸ و همچنین تامین آب کشاورزی در زمستان، باعث شد عملیات آبگیری در مخزن به صورت کامل فراهم نشود.

اقدامات سازمان آب و برق خوزستان در خصوص وضعیت حوزه مارون

رابعی با یاد آوری این نکته که هشدار‌ها در خصوص تنش آبی حوزه مارون در تابستان ۹۹ از اسفندماه گزارش شد، بیان داشت: نخستین اقدام سازمان آب برق به همین منظور ارسال بخشنامه به جهاد کشاورزی بود که در آن ذکر گشت، کشت‌های پر آب مانند شلتوک در این حوزه ممنوع است و نمی‌توان آبی برای آن اختصاص داد. سپس برنامه ریزی‌هایی برای کشت‌های دائم از جمله نخیلات و باغات صورت پذیرفت.

معاون مطالعات پایه و طرح‌های جامع آب سازمان آب و برق استان خوزستان ادامه داد: بر اساس برنامه، اندکی آب باقی ماند که به بعضی از کشت‌های زراعت تخصیص داده شد اما به صورت کلی وضعیت حوزه مارون دچار تنش آبی است که از کشاورزان خواستاریم بدون هماهنگی با دستگاه‌های مربوطه اقدام به کشت محصولات ننمایند، در غیر اینصورت ممکن است در انتهای تابستان با مشکلات بیشتری مواجه شویم.

وضعیت تامین آب برای کشت تابستانه در حوزه مارون

این مقام مسئول اظهار کرد: اگر سطح زیر کشت در حوزه مارون متناسب با منابع آبی نباشد قطعا دچار مشکلاتی خواهیم شد و سرمایه کشاورزان به هدر می‌رود. در نتیجه هم کشت شلتوک ممنوع است و هم ممکن است امکان تامین ۱۰۰ درصدی آب برای دیگر محصولات در حوزه مارون میسر نشود.

فراز رابعی اذعان داشت: حجم مفید مخزن سد مارون یک میلیارد متر مکعب است که در انتهای فروردین ۳۰۰ میلیون متر مکعب از گنجایش آن خالی بود. در همین حال وضعیت سد کرخه خوب، مخزن سد دز کاملا پر و حوزه کارون نیز، تقریبا پر شد هر چند در این مناطق نیز کاهش آورد وجود داشت، اما با آبگیری زود هنگام مشکلی در خصوص کشت تابستانه وجود نخواهد داشت.

اهمیت برنامه ریزی در حوزه مارون برای کشت تابستانه

هر چند که انتظار می‌رفت با توجه به وفور نعمت باران طی ۲ سال اخیر در خوزستان، امسال شاهد محدودیت در استان نباشیم، اما کشت شلتوک در حوزه مارون ممنوع است و این منطقه دچار تنش آبی است. بر اساس گفته مسئولان و گزارشات هواشناسی دلیل این امر آورد اندک رودخانه مارون بود که با توجه به اهمیت کشاورزی در استان، تامین معیشت مردم از این راه و همچنین وابسته بودن نخیلات شادگان به آب رودخانه مارون، لازم است تا برنامه ریزی‌ها از سوی مسئولان برای ایجاد نشدن مشکل صورت پذیرد تا گرما همچنان بر خوشه‌های طلایی گندم بتابد.