شاهکار مهندسان ایرانی
در میان تمام آثار باستانی شهر تاریخی شوشتر، سازه‌های آبی، بیش از بقیه شهرت یافته‌اند. این سازه‌ها که قدمت آنها به دوره ساسانی می رسد، مجموعه‌ای به هم پیوسته از پل ها، بندها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های بزرگ آب است که به یکدیگر مرتبط است و زمینه استفاده بهینه از انرژی عظیم نهفته در جریان رودخانه خروشان شوشتر را فراهم می‌کند. تونل‌های سه‌گانه، آب را به مجموعه هدایت می‌کند. این آب، با فشاری که ناشی از سرعت بالای جریان آب رودخانه است، وارد کانال‌های متعددی می‌شود که هر یک، به چرخ آسیابی ختم می‌شود و به این ترتیب، آسیاب‌های آبی به کار می‌افتند و کار آرد کردن غلات انجام می‌شود. پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به صورت آبشارهایی، به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود. یکی از ویژگی‌های بسیار بارز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها، مجاورت آن با بافت تاریخی شهر شوشتر است. این محوطه، افزون بر استفاده‌های صنعتی، در ایام کم آبی نیز، آب مورد نیاز ساکنان شهر را تأمین می‌کرد. منظره چشم‌نواز فرو ریختن پساب آسیاب‌ها به حوضچه، یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های این سازه تاریخی است که بازدیدکنندگان را به سوی خود جلب می‌کند. «دیولافوا»، سیاح و باستانشناس فرانسوی از این آسیاب‌ها با عنوان «بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی، پیش از انقلاب صنعتی» یاد کرده است. به دلیل عظمت مجموعه سازه های آبی شوشتر، این اثر تاریخی در سی و سومین نشست یونسکو، در سال 2009 میلادی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
راهی برای تقویت جریان آب
رود گرگر و پُل بَند روی آن نیز، از شاهکارهای معماری ایرانی در شوشتر محسوب می‌شود. رود گرگر، رودی مصنوعی است؛ به این معنا که برای رساندن آب به مجموعه آسیاب‌ها، مسیر یکی از شعبه‌های رود کارون تا شوشتر را حفاری کرده و آب را به این منطقه رسانده‌اند. ظاهراً این کار در دوره ساسانیان، همزمان با ساخت آسیاب‌ها و کانال‌ها، انجام شده است. عملیات خاک برداری و احداث این رود مصنوعی، با توجه به قدمت و روزگار احداث آن، حیرت آور است. به نظر می‌رسد در سده‌های بعد، به دلیل افت سطح آب این رودخانه که در نتیجه کاهش بارندگی و سایش بستر رودخانه رخ داده‌است، معماران و مهندسان ایرانی به فکر احداث بندی بر روی این رودخانه مصنوعی افتاده‌اند. بر همین اساس، «پُل بَند گرگر»، در عصر صفوی احداث شد.  هدف از بنای این بند آجری، رساندن آب به ارتفاع مناسب و هدایت آن به داخل تونل‌هایی بود که آب را با شدت به سمت آسیاب‌ها هدایت می‌کرد. برخی از مورخان معتقدند که قدمت این «پُل‌بند» به پیش از دوران صفویه باز می‌گردد. «سیدعبدا...جزائری» در کتاب خود به چگونگی احداث «پل بند» اشاره می‌کند و می‌نویسد:«طهماسب سلطان ولد محمد سلطان مذکور سه سال حاکم بود و در ایام او بنای پل گرگر به اتمام رسید و قبل از آن مردم از روی بند میزان تردد می نمودند. و بانی پل ملا حسینی مردی درویش بی روزگار پریشان حال بود و چون این اراده کرد به هرکه اظهار نمود او را تمسخر و ملامت می کردند تا آنکه به طوف افتاده کمر عزیمت بر میان بست و توفیق الهی امداد نموده و به اتمام رسانید و ذکر خیر او به روزگار باقی ماند ... و مبلغ ها از اخراجات فاضل ماند که ملا حسین طواحین[آسیاب ها] و دکاکین ساخت و املاک خرید. و تاریخ بنای پل را بدین وجه گفته اند «این پل از جهد حسینی شد تمام»[به ابجد: 1036ه‍.ق]»(تذکره شوشتر؛ ص61)

منابع:
اعتمادالسلطنه؛ مرآةالبلدان؛ تحقیق: عبدالحسین نوائی؛ دانشگاه تهران؛ جلد 1
ابن بطوطه؛ رحلة؛ مطبوعات آکادیمیه المملکة المغربیه؛ جلد 2
سید عبدا... جزائری؛ تذکره شوشتر؛ معتبر؛

مرجع/خراسان1384